Johan Gerard van Keulen

geboren te Enkhuizen op10-9-1918 Overleden te Hannover op 20-3-1945

Jo was de jongste van drie zonen uit het gezin van mijn opa Kees van Keulen en mijn oma Dieuwertje Sluijs
Jaap, mijn vader, was de oudste zoon, Cor de tweede en Jo de derde en jongste zoon.
Deze jongens hadden ook een oudere halfzus, Lies dochter uit een eerder huwelijk van hun moeder Dieuwertje Sluijs en de op jonge leeftijd overleden Atse Albert Dijkstra.

Familie van Keulen in 1942

staand:

Schoonzoon Jan Spoelstra
zoon Jo van Keulen
zoon Cor van Keulen
zoon Jaap van Keulen

zittend:

dochter Lies Spoelstra - Dijkstra
Dieuwertje van Keulen - Sluijs (weduwe van Atse Dijkstra)
kleindochter Beb Spoelstra
vader Kees van Keulen
schoondochter Truus van Keulen Zwaan met kleinzoon Kees van Keulen


Jo was van beroep typograaf. Hij was bovendien lid van de Christelijke Sport Vereniging D.I.N.D.U.A in Enkhuizen.
Het is zeer waarschijnlijk dat hij voetbalde bij deze vereniging hoewel er, tot nu toe geen foto’s van zijn gevonden. Op de foto hieronder staat hij temidden van zijn twee broers en voetbalvrienden met hun partner terwijl zij met elkaar een weekeind uit zijn.

Foto van rond 1932

Op bovenstaande foto ligt Jo in wandelkleding voor een tent samen met zijn wandelvrienden.Deze foto is genomen rond 1932.
Bij CSV D.I.N.D.U.A was ook een afdeling wandelen. Er zijn meerdere foto’s van Jo tijdens een meerdaagse wandeltocht. Ook tijdens zijn dwangarbeid in duitsland wandelde hij graag.



Arbeitseinsatz en dwangarbeiders


tijdens de oorlog tegen Duitsland 1940-1945

In 1940 kwam Nederland na de capitulatie onder Duits bestuur en werd dus ook het arbeidsbureau (de arbeidsinzet) een Duitse aangelegenheid. De Duitsers probeerden de eerste jaren tevergeefs om arbeidskrachten op vrijwillige basis te werven. In 1942 veranderde de Duitse aanpak en werd een begin gemaakt met de openlijke gedwongen tewerkstelling van arbeiders. Nederlandse bedrijven werden verplicht opgave te doen van hun personeelsbestand waarbij vermeld moest worden wie al dan niet gemist kon worden voor het bedrijf. Dit uitkammen van bedrijven zou duren tot april 1943.


Na april 1943 voerden de Duitser grote razzia’s uit waarbij vooral werd gezocht naar werkweigeraars en contractbrekers, dit zijn mensen die na hun verlof niet terug keerden naar Duitsland. In vier maanden zijn er minsten 120.000 mannen opgepakt en naar Duitsland overgebracht.Uiteindelijk hebben circa 600.000 Nederlanders als dwangarbeiders in Duitsland gewerkt.


Ongeveer 30.000 van hen zijn omgekomen als gevolg van ziekte, ondervoeding, slechte arbeidsomstandigheden en bombardementen. Jo van Keulen was één van hen.


Jo van Keulen tijdens de oorlog 1940-1945

In november1942 werd Jo verplicht om te werken in Duitsland. Ik vermoed dat hij na wat omzwerving terecht kwam in Concentratiekamp Neuengamme (district Hamburg) om daar als dwangarbeider mee te helpen met de bouw van een satelliet kamp.
Aan de rand van de stad Hannover in het district Stöcken, tussen het Marienwerderbos en de Roßbruchgraben, lag de Akkumulatorenfabrik AFA Accumulatoren Fabrik Aktiengesellschaft (het huidige "Varta Battery AG”) de eigenaar was Günther Quandt. Ongeveer 120 meter ten zuiden van de accufabriek werd door een groep gevangenen op een stuk braak liggend terrein een satellietkamp van Concentratiekamp Neuengamme gebouwd dat in juli 1943 in gebruik werd genomen.
Toen de eerste barakken waren voltooid in Kamp Stöcken, arriveerden er extra transporten met gevangenen vanuit het hoofdkamp Neuengamme. Een jaar later, in juli 1944 waren er al ongeveer 1500 mannen in het kamp. Naast de bouwwerkzaamheden voor de oplevering en uitbreiding van het kamp zelf, werden de gevangenen ook in de accufabriek gebruikt voor de productie van o.a. batterijen voor onderzeeboten en de V2. Dit omvatte verschillende werkzaamheden in de naastgelegen loodgieterij, in de zuurafdeling en de hete rollen afdeling. Het werk daar bestond uit het gieten van lood en het werken met zuren in de zuursectie. Men moest ook werken met de hete tegengesteld draaiende rollen. Het zware werk, bijtende zuren, hitte en loodvergiftiging eisten hun tol. Basisvoorwaarden voor de gezondheid en veiligheid waren er niet. Er kwamen talloze gevallen van ongelukken en gezondheidsschade aan het licht. Er werden 403 doden geregistreerd in Kamp-Stöcken.

Dit cijfer omvat echter niet het onbekende aantal personen die door ziekte en algemene lichaamszwakte naar het concentratiekamp Neuengamme zijn teruggebracht. Er moet van worden uitgegaan dat de meerderheid van deze mensen de werkzaamheden niet heeft overleefd.

Kamp-Stöcken satellietkamp van Concentratiekamp Neuengamme


Het boek Dwangarbeider 3257
2,5 jaar Arbeitseinsatz 1943-1945 van Piet de Ruiter

Dit boek bevat het nauwgezette relaas van Piet de Ruiter die als 18-jarige jongen in januari 1943 naar Duitsland moest vertrekken. Daar werkt hij bijna 2,5 jaar als dwangarbeider in een accufabriek in Hannover. Dit is de zelfde fabriek waar Jo ook is tewerkgesteld. Iedere dag houdt Piet met grote precisie een dagboek bij. Oorlog, ziekte en dood zijn nooit ver weg. Maar ook beschrijft hij het alledaagse leven in de woonbarakken, onderlinge spanningen en kameraadschap, ziekte en overlijden. In dit boek wordt Jo van Keulen vele malen genoemd. Ook Jo zijn ziek zijn en wat daarop volgde wordt beschreven. Er zijn foto’s in opgenomen waar hij op staat.

Ik heb een aantal passages uit het boek overgenomen:

Zaterdag 4.9.43
...Broer van Jo van Keulen ( dat moet Jaap zijn geweest) uit Dusseldorf gekomen. Staat niets meer, alles puin.
Zondag 12.9.1943..Gerrit Joling in het Heidehaus (sanatorium in Hanover) overleden, als dank voor zijn vlucht… zondag 24 -10-1943…We leven hier als dieren, slapen als een os, Schijten als een rijger, Werken als een ezel, Eten als een wolf, Stinken als een bunzing….
Donderdag 27.1.1944
...Bij het inpakken van het pakketje had ik flinke steun van de Enkhuizers. Jo van Keulen heeft het dicht gespijkerd en een touw er om gedaan, Buursma het papier. Erg gezellig met al die kranken...
vrijdag 2.6.1944
...Jo van Keulen heeft een tarwebrood voor me gebakken...
Donderdag 27.7.1944...Jo van Keulen ligt in Ricklingen met licht pleuris, 40 cm3 heeft men achter zijn maag weg getapt...
Zondag 30.7-1944
...Met Jan Tenijenhuis en Piet van Dam naar ’t ziekenhuis naar Jo van Keulen, die alweer aardig beter wordt. Alleen lijden ze erge honger...
Zaterdag 9.8.1944
...Eerst naar Jo van Keulen in Ricklingen...
Zaterdag 2.9.1944
...Jo van Keulen uit ziekenhuis terug...


Over het ziek zijn en overlijden van Jo:

Woensdag 14.2.1945
...Jo van Keulen is nadat hij uit het ziekenhuis met pleuris gekomen is, nooit meer de oude geworden.Op het ogenblik is hij weer ziek geschreven en zal wel niet meer aan het werk komen. Het zal vermoedelijk TBC zijn, hij eet haast niet meer en wordt met de dag magerder. Het is een lastige patiënt, want je kunt niets goed bij hem doen, wat ook niet te verwonderen is, want hij is op zich zelf aangewezen daar hij de verzorging die hij hebben moet, hier niet krijgt.Het is treurig... Vrijdag 16.2.1945
...Jo van Keulen moet zodra er plaats is naar het ziekenhuis. Dit is wel het beste, want misschien dat hij ons nu ook wel aansteekt met zijn ziekte...
Woensdag 28.2.1945
Jo van Keulen is vandaag naar het Sanatorium ‘Het Heidehuis’ gegaan.Die jongen is zo ontzettend mager geworden, daar hij haast niet meer at. Het is te hopen dat hij later nog in Holland komt, want hij heeft flink tbc.
Zondag 18.3.1945
Vanmiddag met Piet van Dam naar ’t Heidehuis (een Sanatorium) waar Jo van Keulen met zware tbc ligt. Er zijn schitterende paviljoenen, maar de Auslanders liggen in houten barakken. Het is weer slecht met Jo, zijn linker long is aangetast, heeft erge koortsen. Die ziet Holland vermoedelijk niet meer.
Woensdag 21.3.1945
...Beckers en Klaas Kruk zouden Jo van Keulen vanmiddag zijn wasgoed brengen, maar het was niet meer nodig.
Hij is gisteravond om 10 uur 12 overleden.Ver van huis, moederziel alleen. We waren allen zeer onder de indruk, want meer als 2 jaar hebben we samen doorgebracht. Wat zal dat een slag voor zijn ouders zijn, die zo lang op hun zoon gewacht hebben, die nooit meer terug komt...
Piet van Dam en Jan Tenijenhuis zijn achter zijn kleren aan geweest, maar konden ze niet krijgen.Verder zouden ze een dominee bezoeken om te vragen of die bij de begrafenis aanwezig kon zijn.
Vrijdag 23.3.1945
...Er is nog niets van Jo van Keulen bekend.We moeten overal zelf achteraan want medewerking is er totaal niet...
Zaterdag 24.3.1945
...Jo van Keulen wordt maandagmorgen om 10 uur begraven. Onze hele kamer heeft dan vrij.Ook dominee Fuente zal aanwezig zijn, die ook bij de begrafenis van Joling heeft gesproken...


Over de begrafenis van Jo van Keulen:


Maandag 26.3.1945
Om 6 uur op. Op enkele jongens na gaat de hele Lager naar de begraafplaats in Döhren om Jo v.Keulen de laatste eer te bewijzen.Het kon wel eens een moeilijke tocht worden, want de trams en bussen rijden niet tengevolge van het bombardement van gisteren. Om 7 uur stonden we bij de voorpoort van de fabriek. De Accubus zou 20 mensen naar Hainholz brengen en ofschoon er nog ruimte genoeg voor ons was, mochten we niet mee. Lopende zijn we weggegaan. Bij Cloppenburg konden we met de vrachtauto mee tot de Technische Hochschule. Hier begonnen de eerste brandbommen en bomtrechters. Het Arbeitsamt is totaal uitgebrand, een kerkhof daarachter omgeploegd, verder vele grote branden. Er zijn ontzettend veel brandbommen gevallen. De Goethestrasze, Klagesmarkt, achter het station liggen tegen de vlakte. Op de tunnel naast het station een paar voltreffers.


Weer ontzettend veel schade. Kröpcke totaal uitgebrand, ook in Vahrenwald zijn veel bommen gevallen. Tot Aegidientorplatz hebben we gelopen en vandaar met lijn 11 tot Dören, zodat we ± 9 uur boven verwachting al aanwezig waren. Tegen kwart voor 10 kwam Ds.Fuente ook en we zouden dadelijk beginnen. Toen kwam plotseling de ontstellende mededeling dat het lijk niet op het kerkhof was. Ds. Fuente deed dadelijk navraag bij de begrafenisonderneming. Deze vertelde dat Zaterdag 2 lijken uit het Heidehaus naar het kerkhof zijn gebracht. Alle kisten in het lijkenhuis nagekeken, maar Jo was er niet bij. We konden du niets anders doen als terugkeren, allen met de pest in. Zelf de dominee had zoiets nog nooit meegemaakt. Op het kerkhof zagen we nog dat 6 kinderlijkjes in margarinekistjes en cartonnendozen ter aarde werden besteld.
Om 11 uur aanvaarden we de terugtocht met lijn 1 tot Aegidienplatz. Vandaar moesten we helemaal lopende terug. We hebben verschillende auto’s aangehouden, maar geen één nam ons mee.
In Cloppenburg gingen we eerst naar de begrafenisondernemer, tevens kolenhandelaar en boer. Deze vertelde dat de lijken op het Heidehaus verwisseld zijn, en dat er inplaats van Jo en een Russin een Vlaming en een Fransman naar ’t kerkhof zijn gebracht. Hij verwees ons naar ’t Heidehaus. We gingen weer naar het lijkhuis waar ongeveer 40 lijken lagen, zo op de stenen vloer. Ook Jo lag er nog in zijn onderkleren. Wat toch een verschrikkelijke toestand. Het is maar goed dat zijn ouders niet aanwezig zijn.
Tegen 4 uur waren we weer op de fabriek. Op ’t Gevolgschaftsbüro konden ze ‘t eerst niet geloven. Zodra ze weten wanneer hij nu begraven wordt, zullen ze ons waarschuwen.Dit was weer een dag die wel nooit zullen vergetende, die ons weer eens echt deed voelen dat we in Duitsland zijn als Ausländer. Dinsdag,Woensdag,Donderdag 3,4,5,.4.1945
...Nu weten we nog nooit of Jo van Keulen begraven is...


Door de opmars van de geallieerde troepen, werden de satellietkampen in Hannover begin april 1945 ontruimd.

De familie is heel veel dank verschuldigd aan de Oorlogsgravenstichting en de familie van Piet de Ruiter want mede dankzij het boek Dwangarbeider 3257 weten we nu dat Jo ligt begraven op het Nederlands ereveld Hannover.
adres: Friedhof an der Seelhorst, Garkenburgstrasse, Hannover-Seelhorst