Gerardus Willebrordus Nicolaas Knijnenburg

Het Polizeistandgericht te Maastricht heeft den 2en Mei 1943 de hierna genoemde Nederlandse onderdanen ter dood veroordeeld:

1e. Den Hoofdcontroleur van de Centrale-Contrôledienst Martinus Bouman uit Roermond, geboren den 5en Mei 1899.

2e. Den adjunct hoofdcontroleur van de Centrale-Contrôledienst Bernard Ruyters uit Heer, geboren den 10en October 1892.

3e. Den districtsleider van de Centrale-Contrôledienst Leo Brouwer uit Maastricht, geboren den 1sten juni 1907.

4e. Den chemicus Johannes Boogerd uit Roermond, geboren den 24sten Augustus 1906.

5e. Den mijnwerker Meijnardus Tempelaars uit Heerlerheide, geboren den 6den juni 1904.

6e. Den electromonteur Renier Savelsberg uit Heerlerheide, geboren den 27sten April 1895.

7e. Den houwer Salvatius Hendrikus Toussaint uit Amstenrade, geboren den 22sten December 1914.

De drie veroordeelde ambtenaren van den Centrale-Contrôledienst hebben onder de ambtenaren van den Centrale-Contrôledienst handtekeningen verzameld, waarmede deze zich tot stakingen verplichtten. De uitdeeling van de daartoe vervaardigde formulieren geschiedde den 1sten Mei 1943. De betreffende handteekeningen werden dienzelfden dag geplaatst. Alle drie veroordeelden hielden nauw contact en hebben door de poging, een staking van de ambtenaren van den Centrale-Contrôledienst te organiseeren, de openbare veiligheid en orde in gevaar gebracht.

Aanleiding van de boven vermelde bekendmaking was de staking die plaats vond in de maanden april & mei 1943 (Mei-staking 1943). Het waren een serie spontane stakingen in Nederland uit protest tegen de bekendmaking van 29 april 1943: Nederlandse militairen (300.000) moesten zich melden voor krijgsgevangenschap. De staking was een van de grootste acties tegen de Duitse bezetter in WOII. Bijzonder fel was ook de reactie in de Mijnstreek in Zuid-Limburg, waar de staking gesteund werd door de Rooms-katholieke Kerk.

Na de arrestatie en de moord op drie van zijn collega’s van de Centrale Controledienst Limburg moet het voor Nico Knijnenburg te gevaarlijk zijn geweest om in Limburg zijn neus nog buiten de deur te steken. Misschien is hij in verzetskringen gewaarschuwd voor een eventuele arrestatie en het advies gegeven Nederland te verlaten. Wat vast staat, Nico is in de week van 19 juli 1943 uit Limburg vertrokken met als doel om via Frankrijk en Portugal, Engeland te bereiken. In de Pyreneeën is hij gearresteerd en na verhoor overgebracht naar de gevangenis in Bayonne. Met regelmaat worden gevangenen van Bayonne getransporteerd naar Bordeaux. Uiteindelijk komt hij voor langere tijd terecht in het verzamelkamp Compiègne bij Parijs.

Op 28 oktober 1943 gaat een groot transport met gevangenen van de verschillende nationaliteiten naar het concentratiekamp Buchenwald bij Weimar. De tocht per trein is een ware kwelling, de gevangenen staan op elkaar gepropt in goederenwagons zonder eten of drinken. Alleen een beetje stro en de onvermijdelijke ton voor het doen van de behoefte is aanwezig in de wagon. Na een tweedaagse treinreis wordt Nico op 30 oktober geregistreerd in KZ Buchenwald met kampnummer 30511.

Op 18 augustus wordt door de Royal Air Force (RAF) een zwaar bombardement uitgevoerd op de ‘Heeres- und Versuchanstalt Peenemünde’ aan de Oostzee. Een landtong in de Oostzee waar de Nazi’s al jaren onder uiterste geheimhouding proeven doen met een lange afstandsraket. Vanuit Berlijn wordt besloten om de gehele productie van raketten te verplaatsen naar Nordhausen, een bestaand ondergronds complex wat gebruikt wordt als opslag voor o.a. vliegtuigbenzine. Het complex moeten worden geruimd en in september 1943 worden de eerste gevangenen van het concentratiekamp Buchenwald getransporteerd naar Nordhausen, hiermee is het ‘Aussenkommando Dora’ een feit. Voor het verder uitgraven van het ondergrondse gangenstelsel heeft men veel gevangenen nodig, en gevangenen zijn er in overvloed!

Nico is niet lang in Buchenwald geweest en al snel op transport gezet naar Nordhausen. Voor hem en zijn kameraden is de situatie in Dora catastrofaal. In de herfst 1943 zijn de barakken, die bovengronds door de gevangenen zelf moeten worden gebouwd, nog niet klaar. Voor de SS is dit geen probleem, ondergronds in de zijgangen 43 tot 46 worden houten bedden vier hoog gebouwd in de door gevangenen genoemde ‘Schlafstollen’. Doorgesneden olievaten zijn neergezet als latrines, verder zijn er geen sanitaire voorzieningen voorhanden. De hoogste prioriteit heeft de bouw van de ondergrondse fabriek, van minder belang zijn de houten barakken die later het kamp vormen. Het grootste deel van de gevangenen wordt dan ook ingezet voor de zware bouw- en graafwerkzaamheden in het gangenstelsel, de zogenoemde ‘Stollen’. De Duitsers hebben grote haast met de bouw van het complex. Het zware werk onder primitieve omstandigheden, de honger, dorst en bittere kou eisen hun tol onder de gevangenen. Al gauw sterven de eerste gevangenen door totale uitputting. In de periode oktober 1943 t/m maart 1944 sterven in Dora 2900 gevangenen door verschillende oorzaken.

In het voorjaar 1944 gaan 3000 ‘niet meer bruikbare’ gevangenen voor vernietiging op transport naar de concentratiekampen Lublin-Majdanek en Bergen Belsen. Na de oorlog zal blijken dat de levensduur van een mens in Dora gemiddeld tussen de 4-6 weken zou zijn. In totaal sterven meer dan 20.000 gevangenen van september 1943 tot april 1945.

SS-Gruppenführer Hans Kammler, Chef Amtsgruppe C van het SS-Wirtschafts- und Verwaltungshauptambt (WVHA) in Berlijn had de verantwoordelijkheid voor het bouwproject bij Nordhausen. Het was een bijzonder prestigieus project met de hoogste prioriteit van de Führer persoonlijk. Hitler had een kleurenfilm gezien met een geslaagde start van een V2 raket. Een raket die de oorlogskansen had moeten keren.

Gerardus Willebrordus Nicolaas Knijnenburg sterft op 29 december 1943, een half jaar later na zijn vertrek uit Limburg. In april 1944 wordt zijn vader ontboden bij de Sicherheitsdienst in Den Haag, waar hem de dood van zijn zoon meegedeeld werd.