Vrijdag 1 januari 2016 was het weer zover. Het jaarlijks terugkerende 'slaatje' eten met de schoonfamilie bij opa en oma in Rotterdam. Altijd gezellig! Luisterend naar opa en oma, pratend over 'die goede oude tijd' in Groningen met de daarbij behorende anekdotes. Beiden zijn Groningers in hart en nieren maar ongeveer 60 jaar geleden verhuisd naar het Rotterdamsche.

Opeens duwt opa mij een krantenknipsel in mijn handen: "Moet je eens lezen, joh", zegt hij met een serieuze blik in zijn ogen. Het stukje proza gaat over een stichting welke een gedenksteen zou gaan onthullen ter herinnering aan één Joods echtpaar Rudolf Braaf en Sara Nathan en hun helper. Ik lees door en kom erachter dat zowel het Joodse echtpaar, alsmede hun helper door de NSB-ers zijn gearresteerd in Vriescheloo en zijn omgekomen in de beruchte concentratiekampen. De naam van de helper trekt mijn aandacht en mompel deze hardop: 'Hindrik Kuiper?' Met een bevende wijsvinger tikt opa gedecideerd op het krantenknipseltje en zegt: "Dat was mijn vader."

Nogal overdonderd kijk ik hem aan. "Maar was u erbij opa, toen de landwachters kwamen?", vraag ik hem voorzichtig. Jazeker! Opa weet zich de situatie nog levendig voor zich te halen en zelfs de tijd, rond de klok van 23:00 uur in de avond. Ook verteld hij over de 'Janhagels', de zogenoemde toezichthouders van het dorp in dienst van de SS en SD waarvan zijn overbuurman er ook één was. Mijn schoonopa, Jan Kuiper, geboren op 3 januari 1931 is de zoon van een held. Een van de vele helden die Nederland kende ten tijde van de bezetting. Ik denk na en besef me dat ik zojuist een eer heb gehad. Zo op papier klinkt het allemaal stoer maar in de praktijk realiseer ik mij dat Hindrik Kuiper en vele met hem een enorm risico liepen. Maar wrok tegen alle Duitsers koestert hij nimmer. Met een glimlach en een knipoog verteld hij: "Ach, niet alle SS-ers en landwachters waren slecht. Sommigen hielpen ons stiekem door hun mond ergens over te houden."

Nu ken ik mijn schoonopa ongeveer vier jaar en heb gemerkt dat hij niet of nauwelijks over de oorlog praat. Mijn persoonlijke interesse in de Tweede Wereldoorlog heeft mij er nooit toe gedwongen om er met opa over te praten. Uit respect en omdat ik niet de snaar wil raken die 72 jaar geleden werd gespannen. Het laatste jaar merk ik dat hij met flarden en uit eigen beweging verhalen verteld. Alsof hij dingen kwijt wilt over die periode. De snaar wil stemmen. Maar als hij begint te vertellen ben ik één en al oor, als een klein jongetje die naar een spannend verhaal luistert. Alleen zijn deze verhalen levensecht en helaas geen fictie.

Het huis in Vriescheloo alwaar opa opgroeide is hetzelfde huis waar nu de gedenksteen tegen de muur is geplaatst. De Meidoornstraat 3 in Vriescheloo. Uit het krantenknipsel kan ik opmaken dat er in de voormalige woning een dorpshuis gevestigd zit. Ook blijkt dat opa met oma naar aanleiding van het krantenknipsel bij het huis zijn gaan kijken en het graf van zijn moeder heeft bezocht. Ergens in zijn stem hoor ik teleurstelling dat hij niet bij de onthulling kon zijn. Hij was immers niet op de hoogte. Maar de teleurstelling uitten doet opa niet, want opa verteld liever grapjes. Of vraagt uit interesse wat iedereen heeft beleeft de afgelopen week. Ja, betrokken is opa wel net zoals zijn vader dat was met Rudolf en Sara. Ik realiseer me ook dat opa zijn vader nooit meer heeft gezien. Zo zat hij in 1944 thuis aan de tafel en het volgende moment werd zijn vader afgevoerd door de vijand. Een kind zonder vader is heftig maar de manier waarop het is gegaan maakt het drama alleen maar intenser. Opa heeft geen plek waar hij zijn vader kan herdenken, hij weet immers niet waar zijn vader is geborgen. Als dit überhaupt gedaan is...

Uit de verklaringen van Jan begrijp ik dat Hindrik na zijn arrestatie naar het politiebureau in Winschoten is gebracht. Het beruchte 'Scholtenhuis' is de volgende plek waar Hindrik komt, waarvan ik niet wil weten wat er hier met hem gebeurd is. Hier werden mensen gefolterd en gemarteld door de SD, teneinde informatie te krijgen over ondergedoken Joden. Hierna wordt Hindrik naar kamp Vught gebracht. Vanuit kamp Vught begint Hindrik aan zijn laatste reis naar Oranienburg-Sachsenhausen waar hij op 8 september 1944 aan komt. Daar zou hij volgens de Duitsers op 29 januari 1945 zijn overleden aan een nierziekte.