Jan Postema

De april-meistaking van 1943 is de grootste opstand in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog. Zo'n 200.000 mensen leggen het werk neer. Ze pikken het niet dat de Nederlandse militairen die in mei 1940 gevochten hebben zich moeten melden voor krijgsgevangenschap en dwangarbeid. De bezetter reageert met harde hand. De stakingen kosten bijna 300 mensen het leven, waaronder dat van Jan Postema.

Jan is een man van principes die vanaf de Duitse inval gelijk in verzet komt. Hij is zich bewust van de risico's maar zet door. In april 1943 is hij de stakingsleider in de regio van het Drentse Roden. Hij wordt opgepakt, maar weet te vluchten uit het beruchte Scholtenhuis in Groningen. Ver komt hij echter niet: een Nederlands agent schiet Jan dood op de hoek van de straat, twee dagen voor zijn verjaardag. De Duitsers laten het lichaam enige tijd liggen om een voorbeeld te stellen.

Zijn dochter Ella, trots maar vol verdriet, bezoekt bijna 80 jaar later zijn graf op Nationaal Ereveld Loenen. 'Dag pap'.

Als op iemand het woord oorlogskind van toepassing is, dan op Ella Postema. Geboren in 1942 verloor ze haar vader, de verzetsstrijder Jan Postema, toen ze een jaar oud was. Haar moeder, Jantje Postema-Venema, zette vaders verzetswerk voort. Ze overleefde de oorlog, maar na de oorlog werd haar leven en dat van Ella belast door een enorm oorlogstrauma. Ella overleefde de oorlog en haar moeders trauma’s en is ook nu nog een sterke vrouw. Met een groot hart voor mensen die in en na de oorlog door hun ervaringen in de knel zijn geraakt.

Jan Postema wist het in 1938 al. Hij liet zich geen zand in de ogen strooien door de vredespraatjes van Adolf Hitler. Hij zag wat het naziregime in Duitsland en daarbuiten deed en wist genoeg: er komt oorlog.

Toen er oorlog kwam wist hij ook genoeg: hij moest in verzet komen. De appel viel hier niet ver van de boom. Vanuit zijn ouderlijk gezin zaten er vier in het verzet. Uit het gezin van zijn tweede vrouw Jantje Venema (zijn eerste was in de jaren dertig overleden) zat iedereen in het verzet. Jantjes vader, een oud-militair, had binnen het Noord Nederlandse verzet een hoge coördinerende functie. Verschillende familieleden zouden voor hun verzetswerk met hun leven betalen. Jan ook.

Al kort na het begin van de oorlog zaten er onderduikers in de boerderij van Jan en Jantje Postema. Ook Joodse onderduikers vonden er een open deur. Behalve onderduikers waren er ook wapens en illegale bladen te vinden. Dat alles was al vrij snel voldoende voor strenge Duitse represailles, tot de doodstraf aan toe.

De April-Meistaking van 1943 is een omslagpunt in de Nederlandse oorlogsgeschiedenis. Vanaf toen wisten de Duitsers dat het hen niet zou lukken om op goede voet met de Nederlanders te komen. Sindsdien werd het bewind steeds repressiever.

Aan de staking werd tamelijk massaal deelgenomen, zeker in Noord Nederland. “Vader was de stakingsleider in de regio Roden”, vertelt Ella Postema een mensenleven later. “Hij zette mensen aan om te gaan staken en probeerde boeren ervan te weerhouden om melk te leveren aan de melkfabriek. Die melkfabriek had een voorname functie in de Noord Nederlandse voedselvoorziening, dus dat was tegen alle zere benen die de Duitsers hadden. En dat in een dorp en een regio waar weliswaar veel verzetsstrijders waren, maar waar ook veel mensen NSB-lid warenof anderszins fascistische sympathieën hadden. Er zat al een Duitsgezinde burgemeester.

De Duitsers wilden eerst de stakingsleider (mijn vader) te arresteren en vervolgens de plaatselijke predikanten. Ze kwamen tijdens het eten. Ons adres was verraden. Vader liep met mij op zijn arm terwijl hij (en ik dus ook) onder schot werd gehouden. Uiteindelijk werd hij met drie anderen gearresteerd. Via Assen kwam hij in het Scholtenshuis in Groningen terecht. Dat was in de oorlog een gevangenis waarvan iedereen wist dat het er niet pluis was. Ter plekke is de doodstraf over hem uitgesproken. Met recht spreken had dat vonnis uiteraard niks te maken, vader accepteerde gewoonweg de Duitse wetten niet.”

“Hoe hij het gedaan heeft, heeft hij het gedaan, maar vader heeft vervolgens kans gezien om te vluchten. Hij was een sterke vent, was voor de duvel niet bang en had een sterke overtuiging. Toen ze een trap afliepen, kieperde hij twee Duitsers van de trap, nam de benen en was ineens buiten op straat. Op een hoek bij de Martinitoren kwam hij twee Nederlandse agenten tegen. Eén van hen heeft hem doodgeschoten. De Duitsers hebben zijn lichaam vervolgens uren lang op de Grote Markt laten liggen (dat zou anderen met soortgelijke plannen wel afschrikken tenminste). Later is hij met negentien anderen meegenomen en in een massagraf in de bossen van Glimmen (nabij Haren) begraven. Na de oorlog is dat graf blootgelegd. Omdat het veenachtige grond was, was de kleding van de mensen nog niet verteerd. Zo is ook mijn vader geïdentificeerd. Eind 1945 is hij herbegraven in zijn geboorteplaats Roden en nog weer veel later, in 2014, heeft hij zijn laatste rustplaats gekregen in het Ereveld Loenen. In Roden is een straat naar hem genoemd.”

Ondertussen ging het verzetswerk op de boerderij in Roden gewoon door. Ella: “Vader en moeder hadden afgesproken, ‘als de een uitvalt, neemt de ander het over’. Er bleven onderduikers in ons huis en wapens en illegale bladen en zo meer. Moeder heeft vaak om kracht gebeden, want het was een zware strijd, maar beloofd was beloofd. Verzaken deed ze niet.

Soms was dat ingewikkeld, want ik liep natuurlijk ook rond in dat huis. Ik was een peuter toen ik mannenstemmen boven me hoorde en vroeg wie daar zaten. Nog dezelfde dag zijn toen de onderduikers naar een ander adres verplaatst. Er waren ook regelmatig huiszoekingen en in die tijd sliep vaak met mijn kleertjes aan. In de voering van die kleertjes zaten dan vaak bonnen of geld. Kortom, een spannende en extreem angstige tijd.”

Jantje Postema-Venema en haar dochter overleefden de oorlog. “Pas ver na de oorlog heb ik ontdekt hoe ze onderduikers en illegale zaken wist te verbergen. Een extra bergruimte hier, een speciale gang daar, heel inventief allemaal. Soms was er een Duitser die wel zag dat er wat loos was, maar die zei dan niks. Er was ook een Oostenrijker, die moeder waarschuwde als de grond te heet onder haar voeten dreigde te worden. Niet elke bezetter was een boef, niet elke soldaat een nazi.

De mensen die bij ons ondergedoken hebben gezeten hebben het allemaal overleefd. Sommigen van hen heb ik na de oorlog mogen ontmoeten.”

Voor Jantje Postema-Venema zou de oorlog pas echt eindigen toen ze in 1992 overleed. Oorlogssyndromen en angst bepaalden haar leven. “Moeder dacht nog vaak dat het oorlog was en ze wilde dat ik voor eeuwig klein bleef”, zegt Ella. “Dat heeft veel impact op mijn leven gehad. Er zijn mij dingen aangedaan, die mij niet hadden mogen worden aangedaan. Omdat zij flink was geweest, moest ik dat ook zijn en ondertussen de schijn ophouden, dat alles OK was.

Toch respecteer ik wat zij gedaan had. Ik herinner me haar ook als een echte moeder en als de sterke avontuurlijke vrouw die ze van nature was. Die op reis door Amerika van alles en nog wat durfde. Die van alles en nog wat aan goede daden deed voor anderen, waar ik dan bij moest helpen. Ik ben dankbaar dat ik haar ook zo heb leren kennen.”

“Pas nadat moeder was overleden ben ik echt bevrijd. Maar ik snap precies wat mensen overkomt die met iemand met een oorlogstrauma moeten leven. Tot op de huidige dag komen er veteranen thuis van vredesmissies met een post traumatisch stress syndroom. Ik vind daar twee dingen van. Ten eerste dat de overheid mensen alleen op missie mogen sturen als ze daarvoor echt goed zijn toegerust (inclusief bewapening). En dat je mensen, die van een vredesmissie thuis komen niet mag vergeten. Daar steek ik mijn nek voor uit. Ik ben betrokken bij het werk dat er voor zorgt dat zulke mensen hun plek in de maatschappij weer vinden en ik geef gastlessen op universiteiten en hogescholen. Dat kun je zien als een vorm van herdenken, maar dan wel herdenken met een opdracht.”

Ongetwijfeld wilden Jan en Jantje Postema hun dochter opvoeden tot een goed lid van de samenleving, die de juiste keuzes zou maken. De oorlog gooide veel van die dromen door de war. Maar een ding staat vast, de dochter van Jan en Jantje heeft de keuzes gemaakt die haar ouders haar in de oorlog hebben voorgeleefd. De appel is niet ver van de boom gevallen.

De april-meistaking van 1943 is de grootste opstand in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog. Zo'n 200.000 mensen leggen het werk neer. Ze pikken het niet dat de Nederlandse militairen die in mei 1940 gevochten hebben zich moeten melden voor krijgsgevangenschap en dwangarbeid. De bezetter reageert met harde hand. De stakingen kosten bijna 300 mensen het leven, waaronder dat van Jan Postema.

Jan is een man van principes die vanaf de Duitse inval gelijk in verzet komt. Hij is zich bewust van de risico's maar zet door. In april 1943 is hij de stakingsleider in de regio van het Drentse Roden. Hij wordt opgepakt, maar weet te vluchten uit het beruchte Scholtenhuis in Groningen. Ver komt hij echter niet: een Nederlands agent schiet Jan dood op de hoek van de straat, twee dagen voor zijn verjaardag. De Duitsers laten het lichaam enige tijd liggen om een voorbeeld te stellen.

Zijn dochter Ella, trots maar vol verdriet, bezoekt bijna 80 jaar later zijn graf op Nationaal Ereveld Loenen. 'Dag pap'.