Taeke Schuilenga

Surhuisterveen - Die ochtend, eind oktober 1943, wordt de zoon van Pier Nobach, fanatiek NSB'er in een mistig weiland tijdens het melken doodgeschoten. "Wat zullen de gevolgen zijn", schrijft Jan-Djoerd Schuilenga op 29 oktober bezorgd in zijn dagboek. "We mogen blij zijn dat 't over de provinciale grens is gebeurd." Die grens biedt weinig bescherming, zal de familie Schuilenga al gauw merken.Schuilenga is in de oorlogsjaren een begrip in het Friese Surhuisterveen en omgeving. De tak waartoe Jan-Djoerd behoort, heeft er een houthandel. In hetzelfde dorp staat de beschuit-, koek en banketfabriek die zijn broer Taeke heeft opgebouwd. Taeke Schuilenga, geboren in Surhuisterveen in 1878, was "een beetje opstandig type", vertelt zijn kleinzoon, nu 62 jaar en vernoemd naar zijn pake."Hij heeft, zeker voor die tijd, vrij veel gereisd. Hij is bakkersknecht geweest in een beschuitfabriek in Antwerpen, daarna in Amsterdam." In 1906 trouwt Taeke met Engeltje Bos. Omdat zij graag in Surhuisterveen wil wonen, beginnen ze daar een bakkerswinkel, "De Bijenkorf". De beschuiten zijn een succes, de familie gaat ze ook via andere bakkers en kruideniers verkopen, tot in Zeeland toe.De Bijenkorf heeft in 1922 een T-Ford; in 1935 zijn er al zes auto's. De fabriek groeit en Schuilenga wordt een man van aanzien. Hij heeft nevenfuncties, onder meer bij de Vereniging van Bakkers, bij het Plaatselijk Belang en bij de Cooperatieve Spaar- en Leenbank. Het gezin Schuilenga telt inmiddels tien kinderen, die allemaal helpen in het bedrijf. Kort voor de oorlog - in april 1940 - overlijdt de echtgenote van Taeke, Engeltje.Als de oorlog uitbreekt, laat de familie duidelijk haar anti-nazistandpunt merken."Vanuit gereformeerde overtuiging was daar geen twijfel over", zegt kleinzoon Taeke. "Pake was een vrijheidslievend man, erg gekant tegen onrecht." Als de jongelingvereniging van de kerk moet stoppen, worden alle bijbels en boeken van de consistorie verborgen in beschuitkisten op de grote zolder van de fabriek. De vereniging komt daar voortaan bijeen.Taeke krijgt in 1941 een boete wegens trouw aan het 'voormalige' koningshuis. Twee van zijn zoons, en zijn jongste dochter Ettje, dan 19 jaar oud, zitten enige tijd vast in het huis van bewaring in Groningen. Zijn broer, dagboekschrijver Jan-Djoerd, zit vanaf juli 1943 vast. Het lukt Taeke om hem in september vrij te krijgen. Bij thuiskomst staat er een enorme Schuilenga-taart voor Jan-Djoerd. Zeer kunstig gegarneerd, met een gevangenispoort erop, en ik op klompen daaruit stappend. Dat meerdere Schuilenga's vastzitten, brengt de Duitsers in verwarring. Harm Schuilenga, tot drie jaar concentratiekamp veroordeeld, wordt per ongeluk vrijgelaten. Hij duikt onder, maar bezoekt later voor de fabriek nog steeds klanten.De 29ste oktober 1943 zijn verzetsmensen op weg om Pier Nobach, de "duivel van het Westerkwartier", te vermoorden. Vlakbij diens huis, stuiten ze op zijn zoon Herman. Later schrijft Jan-Djoerd: "Nobach was zoo verontwaardigd over 't doodschieten van zijn zoon, dat hij met een revolver op de Groninger bussen en op voorbijgangers begont te schieten. Aan den avond werden hem de wapenen ontnomen."Vijf dagen later volgt de werkelijke wraak. In de ochtend van 4 november wordt Taeke Schuilenga door drie man opgehaald en naar het Scholtenshuis gebracht, het Groningse SD-hoofdkwartier. Dezelfde avond wordt hij meegenomen in een auto. Tussen Oosterwolde en Veenhuizen houdt het stil. Bij een afgelegen boerderij slaan de honden aan. Een dag later wordt Taeke Schuilenga, 65 jaar, verborgen onder bladeren, door een arbeider ontdekt. Schuilenga is zonder vorm van proces door het hoofd geschoten. Die dagen is ook Gerrit Beukema, gemeentesecretaris te Grootegast, omgebracht.De verontwaardiging in Surhuisterveen over de dood van de beschuitfabrikant is groot. Onder enorme belangstelling wordt Taeke Schuilenga begraven. "Van de straat tot het kerkhof stond het vol", zegt kleinzoon Taeke. "Dit heeft in het dorp diepe indruk gemaakt." "Er waren meer dan duizend mensen", zegt kleinzoon Allard (60). Hun grootvader is om drie redenen vermoord, denken Allard en Taeke. Omdat hij een vooraanstaand dorpeling was, openlijk anti-Duits en misschien ook omdat hun Pake en Pier Nobach elkaar van school kenden. "Zij wisten heel goed dat ze er zo verschillend over dachten."Na de dood van hun vader, vormen drie zoons de directie van De Bijenkorf. Zij zijn het niet altijd eens. Het bedrijf gaat begin jaren zeventig ten onder. Kleinzoon Allard bezit nog een oranje-gouden beschuitbus van De Bijenkorf. Van zijn pake zijn "relikwieen" bewaard: een hoed-met-kogelgat, bebloede eikenbladeren en een gesteven boordje en bril, ook met bloedspatten. Op de plek waar hij werd gevonden, een eikenlaantje in het "Tiesinga-bosje", klinkt vaag het verkeer op de achtergrond. Het monument is schoon, zonder mos.Elk jaar op 4 mei organiseert de gemeente in de ochtend een herdenking. De familie komt er jaarlijks rond 4 november bijeen. "We bezoeken het monument, maken een wandeling en praten met z'n allen na in een cafe-restaurant", zegt zijn kleinzoon. "Voor de kinderen van Taeke is het altijd een dramatisch gedenken gebleven. Voor ons is het nu socialer: elkaar als familie treffen. Sluiten