Van veel mensen, die in de Tweede Wereldoorlog zijn omgekomen, is duidelijk te herleiden waarom dat hen is overkomen. Ze dienden, waar dan ook in de wereld in een leger of marine. Ze pleegden actief verzet. Ze werden toevallig slachtoffer van oorlogshandelingen of vielen ten prooi aan Duitse represailles. Ze overleefden tewerkstelling in Duitsland niet. Er zijn honder-en-een redenen op te geven. Bij Izaak Spek is dat niet zo gemakkelijk. Vermoedens zijn er wel, maar zekerheden des te minder. Feit is dat hij vlak voor het eind de oorlog, op 3 april 1945, aan uitputting overleed in Kassel, waar hij in een tuchthuis terecht was gekomen. Maar veel meer feitelijks is er over de laatste periode van zijn leven niet te vertellen.

Izaak Spek was op 29 augustus 1922 geboren als oudste zoon in een hervormd gezin van drie. Hij had een oudere zus en een iets jongere broer. De zus overkwam op jonge leeftijd een ongeluk, waaraan ze epilepsie overhield, wat haar de rest van haar leven parten zou blijven spelen. De moeder van Izaak kwam uit Cadzand in Zeeuws Vlaanderen, de vader uit Nieuwerbrug, een dorpje tussen Bodegraven en Woerden. Daar werkte vader Spek bij boeren. Het was een hecht gezin, al hadden ze het niet breed. Doorleren was er voor de kinderen niet bij. Vanaf ongeveer dertien jaar moesten ze aan het werk, iets wat destijds heel normaal was. Voordat hij in 1943 voor de Arbeitseinsatz in Duitsland te werk werd gesteld had Izaak nog bij een plaatselijke kolenhandelaar op een vrachtwagen gereden. Zo lang hij in Nederland was, was werken bij een boer in de omgeving niet de meest aantrekkelijke baan. Maar in Duitsland golden andere overwegingen. Als je daar bij een boer werkte, had je de beste kans om redelijk te eten te krijgen en goed te worden behandeld, ook als je hard moest werken.

Behalve Izaak kwam ook zijn veertien maanden jongere broer Janus in Duitsland te werken. Misschien zaten ze hemelsbreed niet eens zo gek ver van elkaar, maar Izaak en Janus hebben nooit meer contact gehad. Janus (Adrianus) zou de oorlog overleven en stichtte later een gezin. Van Izaak wordt vermoed, dat hij een vriendinnetje had in Dinxperlo. Dat was per slot van rekening maar een half uurtje fietsen van Wertherbruch (bij Rees), waar hij aan het werk was. Wat er ook klopt van dat vermoeden, Izaak Spek zou nooit een gezin stichten. Met drie anderen werd hij op 13 april 1944 opgepakt. Een latere getuigenis doet vermoeden dat dat was omdat hij ervan was beschuldigd dat hij contact had gehad met Russische soldaten of krijgsgevangenen en/of dat hij naar Radio Oranje zou hebben geluisterd. Kennelijk werd het allemaal hoog opgenomen. Aanvankelijk werd hij in Hamborn-Duisburg gevangen gezet en nog in 1944 werd hij tot drie jaar tuchthuis veroordeeld. Hij zou pas in 1947 vrij komen, maar uiteindelijk kwam hij nooit meer vrij. Briefcontact met thuis was er aanvankelijk wel geweest, maar dat was van hogerhand al geruime tijd onmogelijk gemaakt. Van de mannen met wie hij was opgepakt zou er nog een de oorlog niet overleven.

Op 3 april 1945 overleed Izaak Spek in Kassel. Waarom hij daar terecht was gekomen, weten we niet. Welke behandeling hij heeft ondergaan, weten we ook niet. We weten wel, dat de Nazi’s hun gevangenen vaak honds behandelden. We weten ook, dat in de laatste oorlogsmaanden het Nazibewind ineenstortte, dat men geen raad wist met alle gevangenen en dat ze dat dan maar oplosten door gevangenen van hot naar te slepen. Vaak waren dat helletochten, veel slaag, weinig eten en zware dagmarsen. Duizenden jonge mensen zijn op die manier over de kling gejaagd. Of dat met Izaak Spek ook is gebeurd, we weten het niet. Feit is dat hij op 3 april 1945 van algehele uitputting is overleden. Hij is daar in de buurt begraven, maar de familie werd niet op de hoogte gebracht. Zowel zijn vader als zijn moeder hebben nooit geweten wat er met hun jongen is gebeurd. Pas in 1959 werd Izaak ‘teruggevonden’ en kon hij naar Nederland worden gehaald. Hij werd in Ereveld Loenen herbegraven.

“Wij wisten als kinderen, dat onze vader een broer had gehad die in de oorlog was omgekomen”, vertelt Izaak’s nicht Joke (dochter van Janus) zo veel jaren later. “Er hing geen foto van hem aan de muur, maar verzwegen werd hij niet. Elk jaar op 4 mei bezochten mijn ouders zijn graf in Loenen en dat deden ze tot op zeer hoge leeftijd. Vader was samen met Izaak groot geworden. Ze hadden dezelfde vrienden en hadden samen oud moeten worden. Maar samen oud worden, dat zou er nooit van komen.”

Ergens in 1959 kwam er dus bericht van de dood van Izaak. Waarom toen pas? Moeilijk te zeggen. “Kennelijk zijn toen mensen zich er in gaan verdiepen”, vertelt Joke Spek. “Misschien uit overwegingen van fatsoen of om een punt te zetten achter al die onverkwikkelijke zaken die daar waren gebeurd. Misschien omdat de begraafplaats werd gesaneerd. Wie zal het zeggen? In de stukken kom je ook een Franse organisatie tegen die zich bezig hield met oorlogsslachtoffers. Maar vast staat, dat Izaak Spek geleefd heeft en dat hij familie van mij was. Alleen al dat feit is voor mij voldoende aanleiding om zijn verhaal te vertellen voor zover ik dat weet. Izaak Spek was meer dan zijn geboorte- en zijn sterfdatum. Hij was een mens die sporen heeft nagelaten en die veel te vroeg op gruwelijke wijze door slechte mensen is omgebracht. Daarom mag hij niet worden vergeten.”