‘Ik vind dit zo aandoenlijk.’ Carla Muntinga laat een brief van het Rode Kruis zien, inmiddels zo versleten dat het in vier stukken uiteen is gevallen. De brief van 25 oktober 1947 bevestigt het overlijden van ‘onze Jan.’ Ze vond de brief in de handtas van haar oma, na het overlijden van haar oma. ‘Het was het overlijdensbericht van haar zoon. Ze heeft daar haar hele verdere leven iedere dag mee rondgelopen. Daaraan kun je ook zien hoe gek ze op hem was.’

Jan van Stiphout, ‘onze Jan zoals ze dat in Eindhoven zeggen,’ wordt op 4 juni 1921 geboren als de zoon van Anna Jansen en Godefridus van Stiphout. Het gezin telt vier kinderen. Volgens zijn moeder kan Jan erg goed plagen. In het kort gezegd is het eigenlijk gewoon een leuke jongen. Bovendien blijken Jan en zijn broer heel muzikaal te zijn. ‘Net zoals zijn vader,’ zegt Carla. ‘Jan heeft nooit een dag muziekles gehad.’ Ze spelen alle drie blaasinstrumenten zoals de klarinet en de saxofoon. ‘Het was voor Jan als kind, als jonge jongen echt een hobby.’

Vader heeft een grote kleermakerij. Volgens Carla is dat ongetwijfeld ook de reden waarom Jan er zo goed gekleed bij liep. ‘Maar toen kreeg je de crisisjaren. Dan is er niemand meer die een pak laten maken. Opa deed nog wel wat, maar kon daar niet meer de kost mee verdienen. Dus toen is hij in Eindhoven een kroeg begonnen.’ Ze denkt dat het daardoor stuk is gelopen tussen haar grootouders. ‘Mijn oma praatte soms over vreemde vrouwen. Ik vermoed dat zij mijn opa ervan verdacht dat hij contacten heeft gehad met de vrouwen die in de kroeg kwamen.’ Na de breuk woont Jan bij zijn moeder, maar het contact met zijn vader blijft. Carla laat een foto zien. ‘Ze hadden een goeie band. Onze Jan zit hier bij zijn vader bovenop het platte dak.’

Tijdens de Tweede Wereldoorlog wordt Jan, net zoals veel andere jongens en mannen, opgeroepen voor de Arbeitseinsatz. Hij meldt zich echter niet. Maar op 27 juli 1944, ongeveer anderhalve maand voordat Eindhoven bevrijd zal worden, wordt hij bij het zwembad De IJzeren Man opgepakt tijdens een razzia. ‘Hij is wel vaker opgepakt en weer ontsnapt. Maar deze keer zei hij tegen zijn moeder: “en nou kom ik niet meer terug.” En dat klopte ook,’ zegt Carla.

Jan belandt eerst in Kamp Vught, om daarna via Kamp Amersfoort naar Duitsland gestuurd te worden. ‘Mijn moeder is met nog iemand op de fiets vanuit Eindhoven naar Kamp Amersfoort gegaan om haar broertje nog een keer te zien,’ herinnert Carla zich. Haar moeder is waarschijnlijk de laatste van de familie die hem in levenden lijve ziet, maar er is volgens Carla daarna nog contact met Jan. ‘Toen mijn oom in Duitsland was bleek dat hij heel muzikaal was en hebben ze hem gevraagd voor een orkest. Oma heeft twee keer een klarinet moeten opsturen naar Duitsland, want hij speelde klarinet in dat orkest.’

Ten tijde van de bevrijding bevindt Jan zich in kamp Sandbostel, een van de buitenkampen van concentratiekamp Neuengamme, waar hij eerder een gevangene is. Het is waarschijnlijk daar dat hij bevriend raakt met de Deen Helge Pedersen, met wie hij een stapelbed deelt. Helge komt vroegtijdig vrij dankzij het witte bussenplan van het Zweedse Rode Kruis, waarmee zo’n 15.000 gevangenen worden bevrijd in april 1945. Jan heeft dat geluk niet en is ernstig uitgeput als de oorlog ten einde komt. Hij wordt overgebracht naar een ziekenhuis in Rotenburg dat door de Britten wordt geleid. Daar overlijdt hij op 29 mei 1945 uiteindelijk alsnog op 23-jarige leeftijd.

De familie weet pas na de oorlog van Helge’s bestaan, wanneer hij Carla’s moeder in Arnhem bezoekt. ‘Hij heeft zich altijd schuldig gevoeld over dat hij eerder vrijkwam. Hij deelde wat hij van het Deense Rode Kruis kreeg met mijn oom. Maar toen hij weg was kon dat niet meer. Misschien was het anders afgelopen,’ zegt Carla. Het contact tussen de beide families blijft. Later zijn het de kinderen van Helge die in Arnhem langskomen.

Ondanks het verlies van haar zoon, was Jan’s moeder niet boos op de Duitsers. ‘Mijn oma heeft nooit, nooit afgegeven op Duitsers. Dat vind ik heel belangrijk om te vertellen,’ benadrukt Carla meerdere malen. ‘Zij was heel blij dat die Duitsers haar zoon zo goed hadden opgevangen en dat hij in zo’n orkest kon spelen, en dat hij naar het ziekenhuis is gebracht om hem proberen te redden.’ Voor Carla is het logisch dat veel mensen wel boos waren na de oorlog, maar vindt net zoals haar oma dat je niet alle Duitsers als slecht kan zien. ‘Ik vind dat mijn oma daar goed op gereageerd heeft. Ze was toch heel rechtvaardig.’ Carla pakt een foto van een Duits orkest waarin Jan speelde. ‘Kijk dat zijn ook allemaal jongens die muziek willen maken. Die willen helemaal geen oorlog.’

Maar het gemis wordt zeker wel gevoeld. Carla logeert vaak bij haar oma. Ze herinnert zich de twee foto’s van Jan die daar aan de muur hangen. ‘Er stond altijd een bloemetje onder.’ Bij haar moeder was dat anders. ‘Ze was erg op haar broertje gesteld, maar geen prater. Ik heb van mijn moeder nooit iets gehoord over onze Jan, alleen van oma.’ Ze weet niet zeker of ze ooit het graf van Jan op Nationaal Ereveld Loenen, waar hij in 1953 is herbegraven, bezocht hebben.

Na het overlijden van haar moeder besluit Carla om iedere 4 mei op Nationaal Ereveld Loenen de herdenking bij te wonen. Ze is nu de laatste in de familie die het verhaal over ‘onze Jan’ kent en is dan ook blij dat ze het vlak voor het einde van haar eigen leven nog kan delen. ‘Ik vind het heel belangrijk dat een verhaal, in dit geval over mijn oom, bekend is. Ook voor mijn oma.’

‘Ik vind dit zo aandoenlijk.’ Carla Muntinga laat een brief van het Rode Kruis zien, inmiddels zo versleten dat het in vier stukken uiteen is gevallen. De brief van 25 oktober 1947 bevestigt het overlijden van ‘onze Jan.’ Ze vond de brief in de handtas van haar oma, na het overlijden van haar oma. ‘Het was het overlijdensbericht van haar zoon. Ze heeft daar haar hele verdere leven iedere dag mee rondgelopen. Daaraan kun je ook zien hoe gek ze op hem was.’

Jan van Stiphout, ‘onze Jan zoals ze dat in Eindhoven zeggen,’ wordt op 4 juni 1921 geboren als de zoon van Anna Jansen en Godefridus van Stiphout. Het gezin telt vier kinderen. Volgens zijn moeder kan Jan erg goed plagen. In het kort gezegd is het eigenlijk gewoon een leuke jongen. Bovendien blijken Jan en zijn broer heel muzikaal te zijn. ‘Net zoals zijn vader,’ zegt Carla. ‘Jan heeft nooit een dag muziekles gehad.’ Ze spelen alle drie blaasinstrumenten zoals de klarinet en de saxofoon. ‘Het was voor Jan als kind, als jonge jongen echt een hobby.’

Vader heeft een grote kleermakerij. Volgens Carla is dat ongetwijfeld ook de reden waarom Jan er zo goed gekleed bij liep. ‘Maar toen kreeg je de crisisjaren. Dan is er niemand meer die een pak laten maken. Opa deed nog wel wat, maar kon daar niet meer de kost mee verdienen. Dus toen is hij in Eindhoven een kroeg begonnen.’ Ze denkt dat het daardoor stuk is gelopen tussen haar grootouders. ‘Mijn oma praatte soms over vreemde vrouwen. Ik vermoed dat zij mijn opa ervan verdacht dat hij contacten heeft gehad met de vrouwen die in de kroeg kwamen.’ Na de breuk woont Jan bij zijn moeder, maar het contact met zijn vader blijft. Carla laat een foto zien. ‘Ze hadden een goeie band. Onze Jan zit hier bij zijn vader bovenop het platte dak.’

Tijdens de Tweede Wereldoorlog wordt Jan, net zoals veel andere jongens en mannen, opgeroepen voor de Arbeitseinsatz. Hij meldt zich echter niet. Maar op 27 juli 1944, ongeveer anderhalve maand voordat Eindhoven bevrijd zal worden, wordt hij bij het zwembad De IJzeren Man opgepakt tijdens een razzia. ‘Hij is wel vaker opgepakt en weer ontsnapt. Maar deze keer zei hij tegen zijn moeder: “en nou kom ik niet meer terug.” En dat klopte ook,’ zegt Carla.

Jan belandt eerst in Kamp Vught, om daarna via Kamp Amersfoort naar Duitsland gestuurd te worden. ‘Mijn moeder is met nog iemand op de fiets vanuit Eindhoven naar Kamp Amersfoort gegaan om haar broertje nog een keer te zien,’ herinnert Carla zich. Haar moeder is waarschijnlijk de laatste van de familie die hem in levenden lijve ziet, maar er is volgens Carla daarna nog contact met Jan. ‘Toen mijn oom in Duitsland was bleek dat hij heel muzikaal was en hebben ze hem gevraagd voor een orkest. Oma heeft twee keer een klarinet moeten opsturen naar Duitsland, want hij speelde klarinet in dat orkest.’

Ten tijde van de bevrijding bevindt Jan zich in kamp Sandbostel, een van de buitenkampen van concentratiekamp Neuengamme, waar hij eerder een gevangene is. Het is waarschijnlijk daar dat hij bevriend raakt met de Deen Helge Pedersen, met wie hij een stapelbed deelt. Helge komt vroegtijdig vrij dankzij het witte bussenplan van het Zweedse Rode Kruis, waarmee zo’n 15.000 gevangenen worden bevrijd in april 1945. Jan heeft dat geluk niet en is ernstig uitgeput als de oorlog ten einde komt. Hij wordt overgebracht naar een ziekenhuis in Rotenburg dat door de Britten wordt geleid. Daar overlijdt hij op 29 mei 1945 uiteindelijk alsnog op 23-jarige leeftijd.

De familie weet pas na de oorlog van Helge’s bestaan, wanneer hij Carla’s moeder in Arnhem bezoekt. ‘Hij heeft zich altijd schuldig gevoeld over dat hij eerder vrijkwam. Hij deelde wat hij van het Deense Rode Kruis kreeg met mijn oom. Maar toen hij weg was kon dat niet meer. Misschien was het anders afgelopen,’ zegt Carla. Het contact tussen de beide families blijft. Later zijn het de kinderen van Helge die in Arnhem langskomen.

Ondanks het verlies van haar zoon, was Jan’s moeder niet boos op de Duitsers. ‘Mijn oma heeft nooit, nooit afgegeven op Duitsers. Dat vind ik heel belangrijk om te vertellen,’ benadrukt Carla meerdere malen. ‘Zij was heel blij dat die Duitsers haar zoon zo goed hadden opgevangen en dat hij in zo’n orkest kon spelen, en dat hij naar het ziekenhuis is gebracht om hem proberen te redden.’ Voor Carla is het logisch dat veel mensen wel boos waren na de oorlog, maar vindt net zoals haar oma dat je niet alle Duitsers als slecht kan zien. ‘Ik vind dat mijn oma daar goed op gereageerd heeft. Ze was toch heel rechtvaardig.’ Carla pakt een foto van een Duits orkest waarin Jan speelde. ‘Kijk dat zijn ook allemaal jongens die muziek willen maken. Die willen helemaal geen oorlog.’

Maar het gemis wordt zeker wel gevoeld. Carla logeert vaak bij haar oma. Ze herinnert zich de twee foto’s van Jan die daar aan de muur hangen. ‘Er stond altijd een bloemetje onder.’ Bij haar moeder was dat anders. ‘Ze was erg op haar broertje gesteld, maar geen prater. Ik heb van mijn moeder nooit iets gehoord over onze Jan, alleen van oma.’ Ze weet niet zeker of ze ooit het graf van Jan op Nationaal Ereveld Loenen, waar hij in 1953 is herbegraven, bezocht hebben.

Na het overlijden van haar moeder besluit Carla om iedere 4 mei op Nationaal Ereveld Loenen de herdenking bij te wonen. Ze is nu de laatste in de familie die het verhaal over ‘onze Jan’ kent en is dan ook blij dat ze het vlak voor het einde van haar eigen leven nog kan delen. ‘Ik vind het heel belangrijk dat een verhaal, in dit geval over mijn oom, bekend is. Ook voor mijn oma.’