Joseph Hendricus Swaanswijk

Joseph Hendricus Swaanswijk (roepnaam Joop) werd op 16 januari 1920 in Haarlem geboren. Hij was de oudste van drie kinderen: hij had een broer, Jacobus en een zuster, Gerredina. Joop heeft na het behalen van het MULO – B diploma een cursus radiotechniek gevolgd. In 1938 kwam hij in dienst van het Telegraafkantoor te Amsterdam. Hier werd hij opgeleid tot radiotelegrafist. Door dit werk werd hij niet opgeroepen voor de Duitse Arbeidsinzet. In 1944 werd hij betrokken bij het verzetswerk. Joop raakte betrokken bij de zendgroep Breukelen. Vanuit een transformatorhuisje in Kockengen heeft hij naar Londen berichten gestuurd met betrekking tot een dropping. Tijdens zijn werk is zijn zender uitgepeild. Joop heeft de aanwezige gegevens kunnen vernietigen in het zicht van zijn aanhouding. Hij heeft getracht zichzelf om het leven te brengen om niet gedwongen te kunnen worden verraad te plegen. Hij had zich over dit voornemen eerder wel eens uitgesproken. Om dit te kunnen uitvoeren pakte hij met beide handen de in het trafohuisje aanwezige hoogspanningskabels vast. Het resultaat van die handeling was ernstige verbranding aan beide handen en armen. Joop is gearresteerd en naar Utrecht vervoerd, naar de Sicherheitsdienst. Hij is daar verhoord door Paul Fröhlich maar Joop heeft niets losgelaten. De Binnenlandse Strijdkrachten zouden nog een plan hebben gemaakt om hem te bevrijden maar dit is niet tot uitvoering gekomen.Joop is op 26 maart 1945 door vier mannen in Utrecht opgehaald en naar Kamp Amersfoort gebracht. Deze vier waren Berend Johan Westerveld, Willem van der Neut, Jan Burgers (chauffeur van Kamp Amersfoort) en SS-man Herzog. Hij is hier in de Bunker geplaatst, omdat hij in de ziekenbarak niet welkom was; hij zou in een dergelijk slechte conditie verkeerd hebben dat hij daar niet beter zou worden. Na ongeveer zes dagen heeft kampcommandant Berg Joop weer ontdekt. Berg gaf bevel Joop te liquideren. Op 3 april 1945, ’s avonds om ongeveer 7 uur, kort nadat Loes van Overeem het Kamp Amersfoort had verlaten werd Joop op een draagstoel in een auto gezet door alweer Westerveld, Van der Neut en Burgers. Net buiten Kamp Amersfoort was die ochtend door Van der Neut al een graf gegraven.Onderzoek in het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR) bij het Nationaal Archief leverde twee processen verbaal op, opgemaakt in 1946/7. Eén proces verbaal was van het verhoor van Westerveld door de Politieke Recherche Dienst Utrecht Oost, en één van de verhoren van Van der Neut, Burgers en kampcommandant Berg door Bureau Opsporing Oorlogsmisdrijven te Amsterdam. Westerveld beweerde dat Joop naar het graf is gedragen. Westerveld zou op een afstand hebben gezien dat Van der Neut een aantal schoten heeft gelost, maar dat hij niet heeft gezien of deze schoten doel troffen. Hij heeft daarna enige schoten in de lucht afgegeven om het op een schietoefening te laten lijken. Toen Westerveld naar het graf ging heeft hij het met Van der Neut en Burgers dichtgegooid. Van der Neut beweerde dat Joop die avond om ongeveer 8 uur door een gevangenenverpleger (H.J.W. Smit) en dr. H. M. Boerma, arts in het kamp, uit de bunker in een door Burgers voorgereden auto werd gedragen. Westerveld zei Joop dat hij naar Utrecht gebracht zou worden. Van der Neut zegt dat hij wel begreep dat dit niet zou gebeuren, te meer daar hij een graf had moeten graven. Joop is met een draagbaar in de auto geplaatst. Nabij het graf heeft Van der Neut Joop met zijn machinepistool door het hart geschoten toen Joop nog op de draagbaar lag. Meteen heeft Westerveld, die op ongeveer 4 meter van het graf stond, een aantal schoten met zijn machinepistool in de lucht om de indruk te wekken dat het om een schietoefening ging. Van der Neut zei dat hij daarna Joop heeft omgedraaid op de draagbaar, en hem een schot door de nek heeft gegeven, eveneens met zijn machinepistool. Daarna heeft Van der Neut Joop in het graf gegooid dat daarna door hem met Westerveld en Burgers is dichtgemaakt. Joop was heel rustig vóór zijn terechtstelling, hij heeft geen woord gezegd, aldus Van der Neut, die verklaarde het bevel tot executie te hebben gekregen van Oberscharführer Westerveld.Uit hetzelfde proces-verbaal komt de getuigenis van Burgers. Deze komt vrijwel geheel overeen met die van Van der Neut, maar Burgers zei dat Joop suf was in plaats van rustig. Mogelijk was Joop bewusteloos na zes dagen zwaargewond achtergelaten te zijn geweest in de bunker. In het laatste proces-verbaal verklaarde Berg dat hij alleen de formulieren voor de executie heeft getekend, maar zich er verder niet mee heeft bemoeid. Ook verklaarde Berg dat Joop door dr. Boerma in de bunker is behandeld. Joop zou volgens Berg door Wilfert van het Sonderkommando Frank dat deel uitmaakte van de Duitse contraspionage, zijn ondervraagd.Onderzoek in Archief Eemland bracht een ander proces-verbaal boven water. Dit is een proces-verbaal van het verhoor van Van der Neut, Westerveld en Berg uit 1947, gedaan door Wolthuis en Van den Beukel. Hierin verklaarde Van der Neut dat hij Joop, liggend op een brancard, een schot door het hart heeft gegeven met zijn machinepistool en dat daarna Westerveld een paar keer in de lucht schoot om het op een schietoefening te laten lijken. Nadat Van der Neut Joop had beschoten heeft hij hem omgedraaid en hem door de nek geschoten, eveneens met zijn machinepistool. Daarna heeft van der Neut het stoffelijk overschot van Joop in het graf gegooid. Ten slotte hebben Westerveld, Burgers en van der Neut het graf dichtgemaakt. In hetzelfde proces-verbaal verklaarde Westerveld in grote trekken hetzelfde, met dien verstande dat hij niet weet of de schoten van Van der Neut doel troffen. Burgers verklaart in dit proces-verbaal dat Van der Neut Joop direct door het hart schoot, het lichaam omkeerde en nog een schot door de nek gaf. De verklaring van Berg is dat hij bevel had gekregen tot executie van Joop Swaanswijk. Hij heeft de plaats voor het graf aangewezen: 2 meter vanuit de achterzijde van de loods aan de Appelweg, ca. 200 meter rechts van de Laan 1914.Van der Neut stond bekend als “de beul van Amersfoort”. Hij is op 26 december 1952 met nog zes collega’s ontsnapt uit de gevangenis van Breda. Hij is door de Engelsen in Duitsland gearresteerd maar niet uitgeleverd. Van der Neut is nog opgedoken als Wilhelm Braun of Karl – Heinz Braun in Duitsland maar is spoorloos. Mogelijk is hij in 1983 overleden maar een zoektocht naar een eventueel graf heeft niets opgeleverd. Westerveld is na de oorlog ter dood veroordeeld maar zijn straf is omgezet naar 25 jaar gevangenisstraf. Hij zou deze straf hebben uitgezeten. Ook hij is spoorloos. Naar Burgers is niet verder gezocht. Sluiten