Theodorus Adrianus Maria Vogels

BREDA - Theo Vogels, heette hij. Een Brabantse student. Op 24 april 1945 stierf hij in een gevangenis in het Duitse Siegburg,. Hij was 25 jaar oud. Over zijn dramatische leven maakte René Oomen uit Breda de radiodocumentaire ‘De jongen van Zuchthaus Siegburg’

Een jaar of twee geleden stuit Oomen min of meer toevallig op een publicatie van Joep Vogels. Die Tilburgse fotograaf had nauwgezet het korte leven van zijn oom Theo gereconstrueerd. De geschiedenis grijpt Oomen aan. ,,Het toont aan hoe soms terloopse beslissingen grote gevolgen kunnen hebben.” Maar ook: ,,Hoe het leven van gelukkig, maar ook ongelukkig toeval aan elkaar kan hangen.”

Dat toeval begint in het leven van Theo (1919-1945) al vroeg. Als hij zes jaar oud is wordt hij aangereden. Opmerkelijk. Het is 1925. Auto's zijn in zijn woonplaats Tilburg een zeldzaamheid. Hij overleeft het. Elf jaar later slaat het noodlot opnieuw toe. Tijdens een jachtpartij wordt hij vol in zijn borst geschoten. De kogel treft een hartzakje, blijft daar zitten. Het blijkt zijn redding.

Later blijkt diezelfde kogel een zegen voor Theo. ,,Het is 1943", zegt Oomen. ,,Theo studeert aan de Economische Hogeschool in Tilburg, de huidige universiteit. De Duitsers eisen dat studenten een loyaliteitsverklaring ondertekenen. Theo weigert, komt in kamp Ommen terecht, moet eigenlijk als straf werken in Duitsland. Maar vanwege die kogel is zijn gezondheid zo precair, dat hij wordt vrij gelaten.”

Theo gaat werken in de gloeilampenfabriek van zijn vader. Krijgt toestemming om met de auto heen en weer te rijden tussen de fabriek in Tilburg en het kasteeltje in Hilvarenbeek waar de familie woont. Die auto valt op bij Eugène van der Heijden, de lokale schoolmeester uit Hilvarenbeek. Hij vraagt Theo of hij even vier mensen naar het nabijgelegen Vlaamse Esbeek kan brengen.

De vier blijken Britse piloten, meester Van der Heijden een verzetsleider. Zo rolt Theo min of meer toevallig, samen met een groepje andere studenten, het verzet in. Oomen: ,,Die piloten werden aan heel de zuidkant van Nederland de grens over geholpen.” Niet zelden waren bij die smokkel studenten betrokken. Het waren jongens: ,,Van wie het de vraag is of ze bewust voor het verzet kozen. Om de Arbeitseinsatz te ontlopen, zaten zij nogal eens ondergedoken. Jonge mannen, vol energie. Met handen die jeukten iets te doen.” Het verzet lonkte.

Theo is een paar maanden actief op de 'pilotenlijn’, wanneer een deel van zijn verzetsgroep in Vlaanderen wordt opgepakt. Even later wordt bij de familie Vogels aangeklopt. Een vermoedelijk terloopse opmerking van zijn vader, verraadt de betrokkenheid van Theo bij de groep. Op 20 november 1943 wordt hij gearresteerd, Hij verdwijnt in een Antwerpse gevangenis. Zijn vader blijft met een levenslang schuldgevoel achter.

Vanuit Antwerpen, later Brussel, schrijft Theo zes brieven naar zijn familie. Zwaar gecensureerd. Hoe hij zich echt voelt, wordt niet helder. ,,Maar duidelijk is wel hoe vast, bijna kinderlijk naïef, zijn geloof is in Maria", zegt Oomen. ,,Zij is zijn troost. Op haar bouwt hij. Na zijn bevrijding wil hij, zo schrijft hij, op het landgoed in Hilvarenbeek een kapel aan haar wijden.”

Als Theo op 19 februari in Brussel ter dood wordt veroordeeld en hij in maart naar Duitsland wordt getransporteerd, wordt het stil. Zijn familie hoort niets meer. Brieven mag hij niet schrijven. Dat hij intussen in het Duitse Bruchsal in een cel als een hond aan ketting ligt, wachtend op eten dat hem nonchalant wordt toegeworpen, gaat aan hen voorbij. ‘Nacht und Nebel’, zoals Hitler de tactiek van doodzwijgen en mist optrekken noemt.

Zijn familie weet dan ook niet dat hij zes maanden later wordt overgebracht naar Rheinbach. Een gevangenis waar ook zijn vroegere verzetsvriend Eduard Coster is. Daar worden, na nog eens een half jaar, nummers onder de gevangenen uitgedeeld. Er zijn enen en tweeën. Theo krijgt een één. Dat betekent dat hij in Rheinbach mag blijven. Zijn vriend Eduard een twee. Hij moet naar een gevangenis in Siegburg. Eduard wil ruilen, Theo stemt in. Drie weken later wordt Rheinbach bevrijd. Siegburg niet.

Intussen heeft de familie van Theo niet stil gezeten. Er is gratie gevraagd. En verleend. De doodstraf is omgezet in tien jaar dwangarbeid. Alleen, zegt Oomen: ,,Theo weet van niets. Het is hem niet verteld. Hij weet niet beter of hij kan elk moment worden geëxecuteerd.” Elke dag opnieuw staat hij op met een gevoel dat het die dag voorbij kan zijn. ,,Wat moet dat betekenen voor zo'n jongen?”

In april 1945 arriveert het Amerikaanse leger bij Siegburg. In hun midden bevindt zich Harrie, de broer van Theo. Hij heeft zich na de bevrijding van Zuid-Nederland als tolk aangesloten bij de geallieerden. Als de Amerikanen de gevangenis in Siegburg beginnen te beschieten, weet Harrie niet dat zijn broer zich daar bevindt. Ook niet op 10 april, wanneer de Amerikanen Siegburg definitief innemen en Harrie met het leger verder trekt.

Siegburg is vrij. Maar Theo niet. Vanwege een uitbraak van vlektyfus worden de gevangenen in quarantaine geplaatst. Theo is, zo blijkt later, op dat moment nog gezond. Op 18 april, acht dagen na de bevrijding, wordt Theo ziek. Op 24 april sterft hij. Zes dagen voor in Hilvarenbeek een brief arriveert bij zijn ouders. ,,Theo leeft", staat er in. En terwijl Theo inmiddels is begraven in Siegburg, gaan bij zijn familie in Brabant de vlaggen uit. ,,Theo leeft.”

Theo Vogels overleefde een auto-ongeval, een jachtkogel in zijn borst, overleefde zelfs de volledige oorlog. Maar tegen de ziekte, overgebracht door een minuscule bacterie, bleek de jonge student niet opgewassen.

Geschreven door Edine Wijnands voor BN de Stem op 28-04-2019