Johannes Weisz

Johannes Weisz werd op 8 februari 1914 in Ængwirden (bij Heerenveen) geboren als zoon van Johanna Helena Weisz. Na zijn opleiding werkte hij als muzikant en instrumentenbouwer.

Johannes trouwde voor de oorlog met Jacoba Gerarda Vos. Het echtpaar kreeg 4 kinderen: Johannes (Zoni) (1937), Augusta Josephina Theresia (1939), Johanna Helena (1941), en Emile (1943). Vanaf eind jaren ’30 woonde het gezin in de Laarstraat 85 in Zutphen, de stad waar vader Weisz een muziekwinkel was begonnen.

De 'definitieve oplossing’ van het zigeuner-’vraagstuk’ in Nederland werd ingezet met een razzia op 16 mei '44 over vrijwel het gehele land. Drie dagen later werden degenen die opgepakt waren via Westerbork op transport gesteld naar Auschwitz, waarheen reeds zigeuners uit andere landen waren gedeporteerd. De twee belangrijkste circulaires met betrekking tot de moord op de zigeuners en de 'Zigeunermischlinge' in Auschwitz waren het geheime bevel van Himmler van 16 december '42 en de uitwerking hiervan in de ‘Schnellbrief’, het zgn. Auschwitz-Erlass van 29 januari '43 van het RSHA (Reichssicherheitshauptamt).
De voorafgaande bepalingen hadden voornamelijk het karakter gehad van uitzonderingsmaatregelen, die van 16 december '42 en 29 januari '43 waren direct tegen het lijfelijk bestaan van de zigeuners gericht. In de bepalingen van het RSHA van 29 januari '43 werden de groepen zigeuners genoemd die gedeporteerd moesten worden naar Auschwitz en de groepen die van deportatie vrijgesteld werden, voorlopig althans, zoals wij zullen zien.
Weggevoerd moesten worden: 'Familienweise, Zigeunermischlinge, Roma-Zigeuner und nicht deutschblütige Angehörige zigeunerischer Sippen Balkanischer Herkunft'. Vrijgesteld waren de 'Rassenreinen Sinti- und Lallen-Zigeuner' en nog negen andere bij name genoemde groepen. Bij enkele groepen vrijgestelden boven de 12 jaar zou de Kriminalpolizei 'die Einwilligung zur Unfruchtbarmachung anstreben'.

Met de voorbereidende maatregelen voor de deportatie moest direct begonnen worden, zodat de actie vanaf 1 maart kon beginnen en in het algemeen einde maart kon worden afgesloten. Het Auschwitz-Erlass van 29 januari '43 bepaalde verder, dat ‘ähnliche Regelungen’ in dit Erlass vervat, met ingang van 29 maart '43 in Nederland, België, Luxemburg en Elzas-Lotharingen van kracht zouden worden, maar dat de ‘Hauptaktion' (vnl. in Duitsland) einde maart '43 afgesloten zou moeten zijn. De actie tegen de zigeuners in Nederland (in de zin van het Auschwitz-Erlass vond echter pas ruim een jaar later plaats.

In mei 1944 arresteerde de Nederlandse politie in opdracht van de Duitse bezetter de Nederlandse Sinti en Roma, zo ook op 17 mei de familie Weisz. Vanuit Kamp Westerbork werd het gezin op 19 mei 1944 met de trein op transport gesteld naar het concentratiekamp Auschwitz-Birkenau.

Alleen de 7-jarige zoon Zoni bleef achter, doordat hij met de hulp van een Nederlandse politieagent wist te vluchten. Hij dook bij zijn grootouders onder, en overleefde zo de oorlog.

Moeder Weisz en de drie kinderen Augusta, Johanna en Emile werden begin augustus 1944 bij de ontruiming van het “Zigeuner-familiekamp” in de gaskamers van Auschwitz-Birkenau vermoord. Vader Johannes overleefde dit, doordat hij door de SS geschikt werd bevonden arbeid te verrichten. Hij ging op 2 augustus 1944 op transport naar het concentratiekamp Buchenwald waar hij een dag later arriveerde, en kampnummer 74273 kreeg. Vervolgens werd hij naar het kamp Mittelbau-Dora overgeplaatst. Daar namen al snel door de zware arbeid zijn laatste krachten af. Op 13 november 1944 overleed Johannes in het kommando Ellrich-Juliushütte ten gevolge van de dwangarbeid en ontberingen.

Johannes’ overlijdensakte werd op 29 november van dat jaar opgemaakt in Sangerhausen. Als doodsoorzaak werd longontsteking vermeld. Sangerhausen diende als postadres voor Ellrich, om het bestaan van dit 'Kommando' te verhullen.

Zugangsbogen van Johannes Weisz

Overlijdensakte Johannes Weisz, opgemaakt in Sangerhausen

Overlijdensakte Johannes Weisz, opgemaakt in Zutphen in 1948

Schrijven van het Militair Gezag Drenthe, Inlichtingenbureau van Kamp Westerbork, vlak na de oorlog over het (toen nog onbekende) lot van de familie Weisz-Vos.