George Jacob van Zijderveld

11 december 2001 boorden zich twee vliegtuigen in het World Trade Centre. De dag na deze terreuraanslag kon ik nog steeds de werkelijkheid niet bevatten. Totdat 's middags de telefoon ging. Met het Ministerie van Defensie, is uw zoon thuis? Kunnen we hem even spreken? Wat krijgen we nu, dacht ik. Gaan ze al jonge jongens oproepen? (mijn zoon was toen 19 jaar). Rustig blijven dacht ik meteen. "Nee, hij is er niet maar aan het eind van de middag kunt U hem bellen". Dat zullen we dan doen en er werd opgehangen. Toen mijn zoon thuis kwam vertelde ik dat het Ministerie van Defensie had gebeld. Ze bellen straks terug. Ik heb ze maar niet uitgekafferd. Dat mag je zelf doen. Mijn zoon gaf als antwoord: “Pap ik ga in dienst en ik wil uitgezonden worden”. Ik zeg nog: "Daar heb je dan wel een heel goed moment voor uitgekozen".Eigenlijk werd ik op dat moment bang. Ik schrok van zijn keuze. Mijn zoon in een oorlog die misschien gaat komen. Wat weet zo'n jongen nou op z'n 19e? Maar hij vond en vindt dit nog steeds een goede keus. Voor zijn eedaflegging wordt hem verteld dat er nu geen weg meer terug is en dat op weigeren een zware straf staat. Hij is nu klaar en wordt binnenkort uitgezonden. Zullen de geschiedschrijvers hem straks vanachter hun bureau gaan veroordelen voor zijn keus? Komt hij wel terug van uitzending? Wat zal hij te zien krijgen en voor welke dilemma's komt hij te staan? Of wordt het oordeel van de thuisblijvers: Had je maar niet zo stom moeten zijn. Toen moest ik denken aan mijn neef George, die in 1943 bij de politie is gegaan, en aan zijn vader, oom Leen. Wat was er toen, in 1943, gebeurd? Nu wordt van hem gezegd dat hij een foute keus heeft gemaakt. Maar is dat eerlijk om dat nu te zeggen? Die "verkeerde keus" heeft hem wel in het concentratiekamp Neuengamme doen belanden, en hij was bepaald niet de enige politieman die dat overkwam. Mijn zoon op dezelfde leeftijd als George toen. Waarom? Dat was het begin van mijn zoeken, speuren en telefoneren.In huis heb ik al jaren een koffer van George staan die ik heb gekregen van mijn moeder. Hierin ging ik op zoek naar brieven die een antwoord op mijn vragen zouden kunnen geven. De brieven ter gelegenheid van mijn geboorte zijn niet allemaal vrolijk van inhoud. Sommige zijn zelfs echt verdrietig en vertellen over het verdriet van het overlijden van mijn neef George. Maar ook vertellen de brieven de blijdschap dat er weer een George in de familie is en dat deze naam nu weer genoemd kan worden. De naam George was voor mijn ouders een naam die veel emoties opriep. George van Zijderveld had mijn vader en moeder met elkaar in contact gebracht en je kunt wel zeggen dat ze zonder hem elkaar nooit hadden ontmoet. Mijn moeder scheelde maar weinig in leeftijd met George en zij zijn samen opgegroeid. Mijn vader was bevriend met George. U kunt zich afvragen wat het doel er van is om de geschiedenis van George Jacob van Zijderveld te onderzoeken en op schrift te zetten. Mijn ouders en schoonouders waren door de oorlog ernstig getraumatiseerd. Vrienden van mij hebben ouders die verkeerde maar ook goede keuzes maakten. Mijn schoonouders hebben allebei het concentratiekamp overleefd. Mijn ene vriend kent zijn Duitse- SS vader niet. De ouders van mijn andere vriend mochten op uitnodiging van de Israëlische regering en hun onderduikers een boom komen planten in Israël. Maar zijn oom (politieagent in Amsterdam) is wel dood geschoten op de Waalsdorpervlakte omdat hij dienst weigerde. De man van mijn tante Cor, politieagent in Haarlem, is in 1944 doodgeschoten op de Waalsdorpervlakte. Wat moet je kiezen? In elke oorlog raken jonge mensen verstrikt in een net van valkuilen. Met dit verhaal wil ik duidelijk maken dat er soms maar weinig te kiezen valt.Het gezin waar George uit kwam bestond uit Vader, werkzaam als chef op een melkfabriek; Moeder, huisvrouw, vijf jongens en twee meisjes. Ze woonden in een klein bovenhuis en hadden moeite om de eindjes aan elkaar knopen. Politiek was iets waar men zich niet mee bezig hield. Men had de handen vol aan de alledaagse zorgen. Zowel de kerk als de omgeving, vrienden en familieleden, waren op de hoogte van de keuze van George om een opleiding te volgen voor politieagent. Alle familieleden woonden in en rondom Rotterdam. Geen van al deze familieleden zijn fout geweest in de oorlog. Integendeel, enkelen zijn onderscheiden voor verzetsactiviteiten of hebben tegen de Duitsers gevochten. Niet één familielid of kennis van de familie heeft in die tijd getwijfeld aan de integriteit van de keuze van George om bij de politie te gaan. De broers en zusjes van George werden gedurende de oorlog regelmatig via de kerk ondergebracht bij families op het platteland. Ook kwamen broers van George in de oorlog bij mijn ouders logeren om weer aan te sterken. Wat mijn ouders mij vertelden over George, zijn betrouwbaarheid en wat er in de oorlog met hem gebeurd was, blijkt achteraf zeer goed bruikbaar voor mijn onderzoek naar zijn verleden en zijn houding tegenover de Duitsers en de burgerbevolking.George behaalde begin 1943 zijn machinistendiploma. De Duitsers waren daarvan op de hoogte en omdat hij de leeftijd had voor de Arbeitseinsatz werd hij opgeroepen en verplicht gesteld te gaan varen op een schip voor de Duitsers. Weigerde hij dit dan zou hij naar een kamp in Duitsland worden gestuurd. Hij was verloofd met een dochter van een adjudant van politie te Rotterdam en die wist een goede oplossing voor dit probleem. Politieagent worden was de oplossing. Niet de kans lopen getorpedeerd te worden op zee of gebombardeerd te worden in Duitsland. En je kon dicht bij je verloofde en je familie zijn. Een historicus vertelde mij later dat George zich beter had kunnen laten torpederen op zee. Dat werd als moreel minder verwerpelijk beschouwd dan een baan bij de politie. Zijn schoonvader, die hem dit adviseerde, was uit het goede hout gesneden. Een tegenstander van de Nazi's. Toch ontkomt de schoonvader ook niet aan de dwang van de bezetter. Hij moet naar de Politie Officiers School in Apeldoorn en krijgt uiteindelijk de rang van Onderluitenant Staatspolitie. Zijn dochter vertelde mij dat haar vader de zorg voor drie kinderen had en dat dit zwaar mee woog in zijn beslissing. Later in de oorlog had de familie onderduikers in huis. Na de oorlog is hij verhoord. Er is van hem een zuiveringsdossier aangelegd en is vrij gesproken. De commissaris van politie in Rotterdam vertelde de sollicitanten dat ze na hun opleiding een functie bij zijn korps konden krijgen. Dat zou echter anders uitpakken omdat de Duitsers het politieapparaat grondig zouden veranderen.Met een groep van zes Rotterdamse jonge jongens zijn ze op 1juli 1943 bij het Politie Bataljon (P.O.B.) hun opleiding tot aspirant agent in Schalkhaar gestart. Vrij snel kwamen George en het merendeel van zijn groep daar in problemen. Zij weigerden de Hitlergroet te brengen en naziliederen te zingen. George was toen 19 jaar oud en stond onder zijn vrienden en familie bekend als een vriendelijke, lieve en rustige jongen. Deze jongens werden in Schalkhaar "Antipikken" of ook wel "Oranjebolsjewieken" genoemd. Wat de invloed van de Commissaris van de Rotterdamse politie is geweest weet ik niet maar George werd samen met een andere Rotterdamse jongen, na zijn opleiding gestationeerd in Klaaswaal. Onder de rook van Rotterdam. In een van zijn brieven schrijft hij: Ik ben nu een jaar onder de pannen en heb te eten. Hopelijk is dit alles snel voorbij en maken de geallieerden snel vorderingen. In Klaaswaal kunnen zij zich redelijk onttrekken aan het toezicht van hun superieuren. Ze werken daar nauw samen met de plaatselijke Marechaussee groep. Wanneer er een order komt hebben ze de gewoonte om eerst naar hun kostadres te gaan om koffie te drinken. Ze vertelden dan tijdens de koffie dat ze op zoek moesten gaan naar radio's. Vervolgens verliet dan de hospita de achterdeur van het pand om snel iedereen te waarschuwen. Na de koffie maakten ze dan een ronde en vonden niets. Ook heeft hij aan de familie verteld dat ze Joden moesten oppakken. De Joden konden daardoor de avond van te voren gewaarschuwd worden. George en zijn collegae hebben daarvoor een officiële waarschuwing gekregen. Zijn vader heeft toen nog gezegd: Dat is gelukkig met een sisser afgelopen. Zijn standplaats blijft verder de hele oorlog in Klaaswaal wat onder het commando in Tilburg valt. Politiecompagnie Eindhoven. Veel van zijn collega's waren niet gekazerneerd maar hadden overal in Brabant in kleine dorpjes hun standplaats. Geregeld werden ze wel naar Tilburg geroepen om vanuit het Willem II Kazerne naar diverse plaatsen te worden gezonden. George is met een groep van 55 man op 22 februari 1944 naar Nijmegen gestuurd nadat de geallieerden per ongeluk de stad hadden gebombardeerd. Er werd veel geplunderd in de stad en zij moesten have en goed van de burgers beschermen. Vanaf 1 februari 1944 is George met een zekere regelmaat in Tilburg. Ook daar doen zich diverse problemen voor. Er duiken regelmatig agenten van het peloton onder. Daardoor wordt het peloton ook wel smalend het onderduik peloton genoemd. Er zijn regelmatig wapens zoek of worden doorgespeeld aan het verzet. Verschillende leden van het peloton hebben ook contacten met het verzet in Brabant. Zo weigerden de agenten om distributiekantoren te bewaken. Deze werden namelijk overvallen door het verzet en geen van de agenten wilde schieten op Nederlanders.Op 11 april 1944 stuurde hij mijn ouders vanuit Klaaswaal ter gelegenheid van hun huwelijk een brief. Daarin schrijft hij o.a.: “Ik had graag deze heugelijke dag met jullie willen vieren. Maar ja, dienst is dienst en dat gaat voor de bruiloft”. Laat in de avond kwam George toch nog op de bruiloft in Rotterdam. Er deserteerden steeds meer agenten wat voor de Duitsers onverteerbaar was. Toen ging het fout. De superieuren van de politiebataljons klaagden bij de Duitsers en vertelden dat deze agenten onbetrouwbaar zijn. Er werd gezegd; We kunnen niets met deze jongens beginnen, ontsla ze maar. Ze waren waarschijnlijk bang voor deze goed getrainde agenten die allemaal bewapend waren met minimaal een karabijn.Op 14 augustus 1944 werden de agenten in Tilburg op de appelplaats geroepen. 30 agenten werden uit de groep gehaald met de mededeling dat ze een bijzondere taak hadden te verrichten. Niets vermoedend werden deze agenten via Nijmegen afgevoerd naar een concentratiekamp in Duitsland. Deze agenten hebben allemaal de oorlog overleefd. De overige agenten werden op 16 augustus 1944 naar Amsterdam gebracht waar ze werden ondergebracht in de politiekazerne. George en waarschijnlijk nog een aantal agenten zijn daar echter helemaal niet bij geweest maar hebben thuis een brief gekregen dat zij oneervol ontslagen waren. Zij zouden worden opgeroepen voor de Arbeitseinsatz. Wanneer hij zich niet meldt zouden zijn ouders worden opgepakt. Dan besluit zijn jongere broer Kees (die inmiddels is ondergedoken) hem op te zoeken. Hij had een fototoestel mee en maakte de portretfoto die vermeld staat op deze pagina. Hij smeekte George zich niet te melden voor de Arbeitseinsatz maar met hem mee te gaan. Hij kon op zijn onderduikadres komen, bij de familie Vlaming in Rotterdam. George weigerde met de mededeling: Wat nu als ze vader of moeder oppakken? Wat moeten de kinderen zonder ouders beginnen? Hij heeft zich daarna in Rotterdam gemeld. Zijn moeder en broertjes hebben hem uitgezwaaid op de Albrechtsekade. Drie nu nog levende broers hebben dit onafhankelijk van elkaar aan mij verteld. De familie was dus totaal onwetend wat er zou gaan gebeuren. Een ouder laat zijn kind toch niet op die manier naar een concentratiekamp gaan? Maar het plan van de Duitsers met deze jongens was helder en klaar. De groep is naar Delft gebracht. Daar is George uit de groep gehaald en doorgestuurd naar Amsterdam waar hij zich weer bij zijn bataljon voegde. In Amsterdam zijn 25 agenten met hun wapens gedeserteerd. Zij hebben zich aangesloten bij het verzet. Naar aanleiding daarvan werd op 11 september 1944 de kazerne omsingeld en de agenten ontwapend. Door eigen officieren werden ze afgemarcheerd naar de Oranje Nassaukazerne. Hier werden ze voor de keus gesteld om naar de Duitse Landstorm Nederland te gaan of de Arbeitseinsatz in te gaan. Berichten over een opstand in Amsterdam onder het politiebataljon bereikten ook Den Haag. Daar gebeurde vrijwel hetzelfde als in Amsterdam.George komt september 1944 in kamp Amersfoort aan en krijgt nr.7688. Begin oktober 1944 gaat hij op transport naar Neuengamme en krijgt daar nr. 56105. Op 15 maart 1945 overlijdt George om 4.40 uur. Van zijn groep hebben zes man de oorlog overleefd waarvan drie kort na de oorlog overleden zijn ten gevolge van de kamptijd. Oktober 1944 schrijft zijn verloofde nog een brief naar het Rode Kruis met de vraag om informatie over George. De ouders van George hebben nog een brief vanuit Neuengamme ontvangen waarin hij schrijft dat zijn benen zo zijn opgezwollen dat hij zijn broek niet meer aan kan. Hij probeert tot het laatst toe nog te blijven werken. Uiteindelijk overlijdt hij aan uitputting. Zijn as wordt uitgestrooid in de rozentuin.Na de oorlog is zijn vriend en collega agent bij de ouders van George langs geweest. Hij had Neuengamme overleefd en was via Zweden gered. Hij heeft hen proberen te troosten. Hij heeft hen verteld dat hij het sterven van George van nabij heeft mee gemaakt. De moeder van George heeft nog enkele jaren na de oorlog geleefd. Ze is van verdriet gestorven. Vader heeft nog jaren moeten vechten voor zijn zoon tot deze gerehabiliteerd zou worden. Na een onderzoek door de P.O.D wordt hem het achterstallige salaris van George uitbetaald en krijgt George een vermelding in de-Erelijst der Gevallen- die in het Tweede Kamergebouw ligt. Voor mijn moeder, vader en oma (die bij ons inwoonde) is het een onverwerkt verdriet gebleven. Altijd stond er op het dressoir een foto van George. Boven mijn bed hangt nog steeds een tekening van zijn hand. Van de aspirant agenten die opgeleid werden in Schalkhaar waren er maar weinig lid van een verboden organisatie. Verreweg het grootste deel van de groep jonge jongens die zich aanmelden voor een opleiding tot agent deden dit om te ontkomen aan de Arbeitseinsatz of gewoon voor een stuk brood. Anderen hadden geen keus en werden door de bezetter gedwongen. Toch hebben veel van deze jongens hun rug recht kunnen houden en zijn niet gezwicht voor de druk van hun superieuren.Ik wil graag afsluiten met een citaat uit de kersttoespraak van koningin Beatrix in 1994:"Het scherpe beeld van 'goed' en 'fout' dat nu zo dikwijls ons oordeel over de oorlog bepaalt, berust op wijsheid achteraf. Toendertijd was alles minder duidelijk: het verzet was niet algemeen; immers de meeste verkozen zo gewoon mogelijk door te leven in de hoop vooral zelf te overleven. Hun ogen keken daarom soms de andere kant op wanneer op klaarlichte dag duistere dingen gebeurden. Later droegen zij de verborgen schaamte in zich mee. Anderen werden willoos slachtoffer van het regime. Zij hadden geen keus: het brute geweld trof mensen zonder onderscheid. Sommigen kozen totaal verkeerd; na vijftig jaar dragen de volgende generaties daarvan nog de littekens". Sluiten