Adriana Dekker-Kempe

‘Heeft u zich bezeerd?’ Dat vroeg Jaan Dekker aan de overvaller die op 11 februari 1944 haar huis binnenkwam, en bijna in het nog openstaande luik van de schuilplaats voor onderduikers in de hal viel. Het tekent haar koelbloedigheid. Ondanks waarschuwingen herbergde ze gedurende de Tweede Wereldoorlog onderduikers aan de Aalsmeerderdijk 532 A in de Haarlemmermeerpolder. Ze werd verraden door een bekende, samen met haar dochter Neeske en 21 onderduikers opgepakt, naar strafkamp Vught afgevoerd en op 27 februari 1945 in Ravensbrück om het leven gebracht. Lily Van der Meulen-Vos, één van haar onderduikers, streeft terecht naar meer erkenning voor het grote offer dat ‘Mama Dekker’ heeft gebracht voor haar verzetswerk.

Adriana Kempe, geboren op 30 maart 1895 in Nieuwer-Amstel, trouwde op 23 april 1913 met Jan Dekker (Haarlemmermeer, 21 maart 1890 - 29 mei 1973). Ze hadden ten tijde van de oorlog een fruitkwekerij aan de Aalsmeerderdijk 532 A (nu is dit Rijsenhout), maar Jan was ook schipper. Hij had twee vrachtschuiten en twee huisjes in Burgerveen. Uit het huwelijk werden elf kinderen geboren. De eerste vier overleden op zeer jonge leeftijd. De zeven kinderen die tussen 1920 en 1930 werden geboren, bleven in leven. Het ging hen eigenlijk allemaal wel goed. Jaan Dekker had een groot hart, was doortastend en toen er op haar een beroep werd gedaan om onderduikers in haar huis op te nemen, deed ze dat omdat ze het zag als haar plicht als Christen. Haar man Jan wilde er eigenlijk niets van weten, maar dat weerhield Jaan er niet van het toch te doen. Al vroeg in de oorlog kwamen de eerste onderduikers en in totaal zijn het er ongeveer 40 geweest. Het luik in de hal gaf toegang tot een ruimte waar bedden waren geplaatst. Over het luik lag een kokosmat en daarop stond altijd een fiets. De opbrengst van de boomgaard kon worden gebruikt als voedsel en voor ruilhandel, er werd geslacht, er was altijd eten en ruimte voor iedereen. Jaan haalde dochter Neeske over om ook onderduikers op te nemen.

‘Tineke Dekker’

Een van de onderduikers van mevrouw Dekker was Lilian Eveline Vos. Een driejarig Joods meisje dat moest onderduiken, omdat het in 1942/1943 te gevaarlijk voor haar werd in Amsterdam. Een goede vriend van de familie werkte voor de GGD en omdat de Duitsers als de dood waren voor besmettelijke ziekten, werden onderduikers nogal eens met de ambulance naar onderduikadressen gebracht; daar keken de Duitsers toch niet in. Waarschijnlijk wilden de mensen bij wie haar ouders werden ondergebracht, geen kinderen opnemen. Na enkele omzwervingen werd Lily zonder identiteitspapieren bij Jaan Dekker afgeleverd. Ze vroeg aan haar: ‘Hoe heet je, meisje?’ maar Lily wist haar naam niet meer. Vanaf dat moment heette ze ‘Tineke Dekker’ en ze werd als gezinslid opgenomen in de familie. Ze ging door voor de dochter van de oudste zoon Sjaak die op de grote vaart zat. Moeder Jaan was gek met haar en dat was wederzijds. Lily werd bij de overval ook opgepakt, maar omdat haar Joodse identiteit niet kon worden vastgesteld, werd ze in Westerbork één van de vijftig Onbekende Kinderen. Ze werd gedeporteerd naar concentratiekampen Bergen-Belsen, Auschwitz en Theresiënstadt maar niet ter dood gebracht, juist omdat haar identiteit niet te achterhalen was. Na de oorlog kwam ze terug in Nederland en na een verblijf bij een pleeggezin, werd ze herenigd met haar eigen ouders (die in Drenthe ondergedoken waren geweest) en toen hoorde ze dat ze Lilian Eveline Vos heette. Daar moest ze erg aan wennen.

Vanaf het moment dat het voor haar mogelijk was, ging ze op zoek naar nazaten van mevrouw Dekker. Ze had drie fotootjes die vader Dekker haar had gegeven en die tijdens haar onderduikperiode werden gemaakt. Achterop was ‘Aalsmeer 1943’ geschreven en dat leidde tot misverstanden over het onderduikadres. Lily ging in Frankrijk wonen, dat maakte het zoeken ook niet makkelijker. Sommige archieven zijn nog gesloten en het gemeentearchief verstrekte ook geen informatie over de familie. Door het verschijnen in 2012 van het boek ‘Een vrij ernstig geval’ van de Aalsmeerse schrijver Theodore van Houten en een daaruit voortvloeiend scholenproject dat op internet was geplaatst, werd Lily geattendeerd op informatie over één van de dochters: Peta Dekker. Ze kregen contact via de hierboven genoemde schrijver.

Peta Dekker

Het werd een emotioneel weerzien met Peta Gallé-Dekker die nu elders in Nederland woont. Zij herinnert zich ‘Tineke’ als dat kleine meisje met die klompjes die altijd bij haar moeder in de buurt was. Maar Tineke was ook gek op papa Dekker en zoon Adrie. Peta beschrijft haar moeder zeer terecht als ‘een vreselijk moedige vrouw’, want bij mevrouw Dekker op de hooizolder werden ook tijdelijk de 22 kinderen verborgen die van de boerderij van Bogaard vluchtten na de fatale overval in 1943. Eerst kwamen ze bij dochter Neeske aan de Bennebroekerweg, daarna bij moeder Jaan samen met Teunis en Willem, leden van de familie Bogaard en Kees, de man die SS-er Van Duyn doodschoot omdat hij te dicht in de buurt kwam van de schuilplaats van de kinderen. (pag. 71 ‘Wacht binnen de dijken’ van Cor van Stam). Ze bleven daar een paar weken. Ook oom Hannes Bogaard was even ondergedoken bij de familie Dekker, herinnert Peta zich. Ze was aanwezig bij de overval en herinnert zich vooral dat het rustig ging. Er werd niet gedreigd met wapens en er werd geen geweld gebruikt. De onderduikers die overal vandaan werden gehaald, raakten natuurlijk wel in paniek en schreeuwden. Zo heeft Lily het in haar herinnering.

Sjaak, die doorging voor de vader van ‘Tineke’ ging na de overval op hoge poten moedig naar de gevangenis in Amsterdam om de vrijlating van zijn ‘dochter’ te eisen. Mevrouw Dekker nam alle schuld op zich toen ze werd ondervraagd zodat haar dochter Neeske, die ook was meegenomen, werd vrijgelaten en vader Jan buiten schot bleef. Toen mevrouw Dekker was weggevoerd, was het hart uit het gezin gerukt. Peta vroeg aan de Sicherheitsdienst in Den Haag toestemming om haar moeder in Vught te mogen bezoeken omdat zij, de oudste dochter, die nu verantwoordelijk was voor de rest van het gezin, haar raadgevingen niet kon missen. Twee van Peta’s broers zijn overgestoken naar Engeland. Sjaak kwam terug als marinier, Jacobus was bij de koopvaardij. Vader dook kort onder in Haarlem.

Moeder Dekker vond wat ze deed haar Christenplicht en als het zou moeten, zou ze het weer doen. Dat zei ze tegen haar ondervragers. Dat werd haar niet in dank afgenomen. Ze ging na de overval naar de gevangenis in Hoofddorp, vervolgens naar de Amstelveenseweg, daarna naar de Euterpestraat en toen naar Vught. Lily heeft er een sterke en zeer emotionele herinnering aan dat ze samen met mevrouw Dekker naar Westerbork is gegaan en dat ze daar gescheiden werden. Zeer kort na haar aankomst daar werd ze geroepen om naar het perron te gaan. Daar zag ze Mama Dekker in de trein. Ze hebben naar elkaar gezwaaid. Lily heeft haar nooit meer teruggezien.

Op 10 maart, een maand na de overval kwam mevrouw Dekker in Vught. Op Dolle Dinsdag, 5 september werd ze met de laatste trein afgevoerd naar Duitsland. In Vernichtungslager Uckermark, een buitencommando van Ravensbrück, werd ze vergast op 27 februari 1945.

Na de bevrijding werd in het gezin niet meer over de oorlog gepraat, maar de diepe sporen er van waren onuitwisbaar.

Het verhaal van Lily Vos werd in 2010 door Charles Schwietert verwerkt in een roman met de titel ‘Het verraad van Lily Vos’. Hij brengt daarin de verrader van het gezin, die in werkelijkheid na de oorlog door een bekende van de familie werd geliquideerd, voor de rechter.

Over het onderduiken van de kinderen van de Bogaard boerderij bij de familie Dekker, werd eerder geschreven in Vrij Nederland, in de editie 16 maart 1985.

De geschiedenis van de Onbekende Kinderen van Westerbork is in een boek vastgelegd door Daphne Meijer.