Johannes Beekes

Jan Beekes was de broer van mijn moeder, Hanny Beekes. Het verlies van zoon en broer Jan in het gezin van de familie Beekes heeft een enorme impact gehad. Een trauma dat onzichtbaar doorwerkt in naoorlogse generaties. De dood van een jongen van 26 jaar, indirect veroorzaakt door een knullige actie van het verzet, was onmogelijk te verkroppen. De executie van Jan en 236 andere Nederlandse mannen door 'de Moffen' vond plaats één maand voor de bevrijding.
Welk leed was er allemaal niet bespaard gebleven als het groepje verzetslieden beter hadden nagedacht toen zij op die avond van 7 maart 1945 op pad gingen om een Duitse vrachtwagen te veroveren. Ik vertel de gebeurtenis nog maar eens een keer gedetailleerd op deze plek na. Niet alleen vanwege de mythevorming rond verzetsdaden in Nederland tijdens de Bezetting maar ook vanuit een in 2023 nog steeds gevoelde verontwaardiging over zoveel domheid. De woede die mijn moeder over het verlies van haar broer haar leven lang dwars zat is dus nog voelbaar, zelfs twee generaties later.

Op de Oude Arnhemseweg bij de herberg de Woeste Hoeve hielden deze zogenaamde verzetshelden dus 's avonds een voertuig aan. Zonder goed te kijken of dit wel een vrachtwagen was. Helaas. Het bleek de BMW-cabriolet van Hanns Rauter te zijn, de hoogste nazi in Nederland! De verzetslieden droegen Duitse uniformen en hadden zich opgesteld buiten de stad. Dit was extra dom omdat Rauter zelf namelijk had afgekondigd dat voertuigcontroles ‘s nachts alleen nog binnen de bebouwde kom mochten plaatsvinden. De Duitsers in de auto hadden dus direct door dat dit een actie was van het verzet. Tijdens het vuurgevecht dat volgde raakte Rauter zwaargewond. De rest is geschiedenis.

De stakingen, overvallen en moordaanslagen werden in de laatste jaren van de oorlog door de Duitsers beantwoord met brute vergeldingsacties, waarbij veel slachtoffers vielen. Slachtoffers die vaak niets met de oorspronkelijke actie van het verzet te maken hadden. Ik schreef er een artikel over op mijn blog.

Blijf de dood van Jan Beekes (1918-1945) gedenken als signaal richting toekomstige generaties. Zijn offer geeft een idee van wat de gevolgen zijn van oorlogsgeweld, discriminatie en het verlies van vrijheid. En niet te vergeten: onbesuisde verzetsacties van sensatiezoekers.

Marlin Burkunk

Op 6 maart had het verzet in Apeldoorn een tip ontvangen dat de Wehrmacht de volgende ochtend bij een slachterij in Epe drieduizend kilo vlees zou ophalen. Vanwege de voedselschaarste bij onderduikers en evacués zou dat vlees in Apeldoorn heel goed van pas komen. Een groep verzetsmensen kreeg de opdracht de Wehrmacht voor te zijn en diezelfde nacht nog het vlees in Epe op te halen. De groep beschikte over Duitse uniformen, maar de auto’s die de verzetsgroep had waren niet geschikt voor een dergelijke grote lading. Ze besloten een vrachtwagen van de Wehrmacht te kapen. Het verlaten stuk weg in de buurt van Woeste Hoeve leek het meest geschikt voor de uitvoering van hun plan. Er reden nogal wat Duitse vrachtwagens heen en weer tussen Apeldoorn en Arnhem.

Toen de groep ter hoogte van Woeste Hoeve een zware auto hoorde naderen, dacht men dat het een vrachtwagen was. Het bleek echter een open BMW te zijn met Duitse officieren. In het vuurgevecht dat volgde werd de chauffeur van de auto dodelijk geraakt, evenals de officier die achterin zat. De man die naast de chauffeur zat leefde nog en hield zich dood. Later bleek dat het Rauter was, de hoogste Duitse politie-generaal en hoofd van de SS in Nederland. Het was duidelijk dat de Duitsers het er niet bij zouden laten zitten. Na een dergelijk incident was het gebruikelijk dat er represailles genomen werden in de vorm van het fusilleren van verzetsmensen, bekende Nederlanders en politici. Rauter was zelf in Nederland de initiatiefnemer geweest van deze represaillemaatregelen. Hij had zelfs duidelijke quota ingesteld, zoals 10 levens voor een Duitse dode en 3 voor een Nederlandse dode in Duitse dienst enz.

In juni 1944 had Hitler bevolen dat de berechting van verzetsmensen gestopt moest worden. De Duitse SD kreeg toen vrij spel om met mensen die ze oppakten te doen wat ze wilden, zij werden de zogenaamde Todeskandidaten. Half september geeft Rauter bevel om verzetsmensen als represaille aan de openbare weg dood te schieten en hun lichamen lange tijd te laten liggen. Voorbijgangers werden gedwongen toe te kijken bij de executies. Zo hoopten ze het verzet te breken. Nu Rauter zelf het slachtoffer was, werd het een represaille op grote schaal.

SS-Brigadeführer Karl Eberhard Schöngarth nam de taken van Rauter over. Hij was verantwoordelijk voor de uitvoering van de vergeldingsactie. Toch was Rauter zelf niet minder verantwoordelijk. Hij is nooit buiten bewustzijn geweest en Schöngarth heeft in het ziekenhuis overleg met hem gepleegd.

In Amsterdam, Amersfoort, Fort De Bilt en op de Waalsdorpervlakte werden vanwege de “aanslag” op Rauter in totaal 146 mannen gefusilleerd. Maar bij buurtschap Woeste Hoeve vond de grootste vergeldingsactie plaats. Uit gevangenissen in Assen, Zwolle, Almelo, Colmschate, Doetinchem en Apeldoorn werden in totaal 117 mannen gehaald. De jongste was 17, de oudste 75 jaar. Al deze mannen werden in de ochtend van 8 maart 1945 op de plaats waar nu het monument staat, gefusilleerd. De gehele groep werd eerst naar de SD-Dienststelle in Apeldoorn gebracht. Hier werden ze opgewacht door de grootste sadisten die de Veluwe in die tijd kende. Het waren zgn. “rexisten”, voornamelijk Belgen die net voor de val vanuit Antwerpen waren overgeplaatst naar Apeldoorn. De meest beruchte uit de groep waren Emiel Thonon (bijgenaamd de rat), Hermann Veit, Eugène Dirckx en Verhulsdonk. Oskar Gerbig was hier al enkele maanden commandant. Hij was uit Almelo overgeplaatst, hij stond bekend als een redelijk mens en had in Almelo vaak erger voorkomen. Tegen mensen als Thonon en Verhulsdonk was hij helaas niet opgewassen. De gevangenen werden door deze mensen geboeid en in 7 bussen geplaatst, waarna ze in colonne rond half zeven ’s morgens vertrokken, vooraf gegaan door Gerbig op zijn motorfiets, op weg naar Woeste Hoeve. De bussen en vrachtwagens werden geparkeerd op tweehonderd meter afstand van herberg De Woeste Hoeve, op een grasveld bij de driesprong met de weg naar Hoenderloo. Even voorbij de herberg stond een vuurpeloton gereed van 50 Duitsers. De executie ging snel. Elke vijf minuten werd een nieuwe groep van twintig gevangenen opgehaald. De slachtoffers werden in een lange rij naast elkaar neergelegd tussen de weg en het fietspad. De fietsers die voorbijkwamen moesten afstappen en langs de slachtoffers lopen. In de middag werden alle slachtoffers begraven in een massagraf op begraafplaats Heidehof bij Apeldoorn. Na de bevrijding van Apeldoorn, op 25 april 1945 zijn alle 117 slachtoffers weer opgegraven en op 2 na geïdentificeerd. De slachtoffers zijn daarna tijdelijk bij elkaar herbegraven elders op Heidehof, de meesten zijn in de loop van 1945 of later door hun familie naar andere begraafplaatsen in Nederland overgebracht. Bron: Henk Berends