Koerierster met een E.H.B.O. diploma
Geboorte Annick
Het is vrijdag 9 november 1923 als op een zonnige maar koude novemberdag, rond 17.30 uur, Annick Germaine Mathilde geboren wordt. Dat gebeurt thuis op de Reguliersgracht 19 in Amsterdam waar vader Jan en moeder Germaine sinds een goed jaar wonen.
Vader, Jan van Hardeveld uit Amsterdam, is een ondernemende en reislustige man. Voordat Annick geboren wordt, studeert hij onder andere in Brussel en werkt als zelfstandig architect in Amsterdam. In 1920 ontmoet hij Germaine Bertin uit Bretagne. Ze worden verliefd. Germaine is katholiek en Jan protestant. Ondanks grote bezwaren van zijn familie wordt Jan katholiek en trouwt eind december 1922. Ze vestigen zich in Amsterdam waar hun dochtertje wordt geboren.
Jeugd en schooltijd
De eerste jaren wordt er thuis vooral Frans gesproken, als Annick naar school gaat moet ze nog hard aan haar Nederlands werken. Als ze bijna 4 jaar is komt er een broertje bij; Yann Emile wordt geboren op 17 september 1927. Annick is er maar wat blij mee. In september 1930 gaat ze naar de lagere school. Na een wat moeizame start gaat het al snel beter. Ze verhuizen in 1931 naar de Van Breestraat 120, net om de hoek van school. In datzelfde jaar doet ze haar eerste Heilige Communie. In de klas is Annick vlijtig, maar ‘’tgeen ze thuis moet leren gebeurt zo goed als nooit; daardoor zijn haar punten voor Catechismus en Geschiedenis zóó laag’ schrijft de leerkracht in haar rapport. Na de 3e klas gaat ze naar een internaat. Dat is in die tijd voor kinderen van ‘ouders met een goed inkomen’ heel normaal. Annick gaat van 1934 tot 1936 naar het pensionaat Mariënburg in Bussum en rond daar bij de zusters haar lagere school af.
In 1935 verhuist de familie naar de Koninginneweg 11 waar vader kantoor aan huis heeft. Annick komt daar ook weer wonen en gaat naar de middelbare school. Als goed katholiek doet ze in 1937 haar plechtige Heilige Communie in de Rozenkranskerk.
De Tweede Wereldoorlog
Als Annick 18 is haalt ze op 20 juli 1942 met mooie cijfers haar Mulo-A-diploma. Twee jaar eerder begon op 10 mei 1940 de Tweede Wereldoorlog. Ze merkt dat er in de laatste schooljaren minder lessen worden gegeven en dat er en steeds meer leerlingen en leraren ‘verdwijnen’. Die zijn joods en worden opgepakt of, als ze de kans krijgen, duiken ze onder. In het begin gaat het gewone leven nog gewoon door. Maar geleidelijk komt de economie tot stilstand. Vader verdient nog de kost door opdrachten van Monumentenzorg. De voedingsmiddelen gaan steeds meer op de bon. Zoals iedere Nederlander vanaf 15 jaar, koopt Annick voor 1 gulden een identiteitskaart, het zogenaamde Persoonsbewijs waarop distributiekaarten worden uitgereikt. Ondanks alles lukt het om regelmatig te logeren bij haar vriendin Annemarie in Nijmegen en ze stuurt, via de nog goed werkende post, regelmatig brieven naar huis.
Na de Mulo, gaat ze na een cursus ter oriëntatie op een andere opleiding, werken als kantoorbediende bij confectiebedrijf Gebroeders Konersmann, maar ze neemt na 6 weken alweer ontslag. In die periode doet Annick een EHBO-cursus waarvoor ze in november 1943 slaagt.
In het verzet
Een van Annicks vriendinnen, Annik Delibes, zit bij een verzetsgroep van de Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten (NBS) ook wel afgekort als BS. Zij spreekt met Annick over dat EHBO-diploma. Hiermee kan ze onder het mom van Rode Kruis-verpleegkundige koerierswerk doen. Annick wordt na een grondige screening opgenomen in de verzetsgroep van commandant Tom Lingers. Ze wordt met drie andere jonge vrouwen ingedeeld als koerierster bij M III, DZ-G10/NBS-SG. Dit staat voor groep Max of Michiel III, in Gewest 10, Amsterdam, district Zuid, NBS-afdeling Strijdend Gedeelte die bestaat uit zo’n dertig mannen en tien meisjes; de koeriersters. Annick is snel geliefd bij haar medeverzetslieden: ze wordt omschreven als vriendelijk, bescheiden, goedlachs, sociaal, charmant (haar commandant Lingers noemt haar ‘het Franse ding’) en is altijd bereid om taken uit te voeren.
De verzetsgroep in actie
Duitse romantische films die er volop zijn in die tijd, een van de weinige vrijetijdsbestedingen in de oorlog. ‘Annick was een echte filmliefhebster en hield plakboeken bij van filmsterren en haar slaapkamer hing vol met foto’s,’ herinnert Yann zich. Annick maakt haar relatie met Jack ‘uit’. Hij ziet haar na het voorjaar 1944 niet meer. Wel belt ze hem nog een paar keer De NBS wordt opgericht in 1944. Koningin Wilhelmina benoemt in Londen Prins Bernhard tot ‘bevelhebber’ van dit ondergrondse leger. De leden worden gerekruteerd uit het gewapend verzet en Bewakingstroepen. De groep van Annick krijgt opdrachten binnen de stad. Die houdt zich bezig met het plegen van ‘overvallen’ op zwarthandelaren en collaborateurs en bij de Sicherheitsdienst. Ook regelen ze voedseltransporten. Hun basis is het Vossius Gymnasium aan de Messchaertstraat 1 waar ze schuilen bij razzia’s en wapens, munitie, buitgemaakte bonkaarten en de te verdelen levensmiddelen opslaan. De koeriersters hebben bij toerbeurt wachtdienst in een bovenhuis aan het Valeriusplein 40 waar hun verbindingsdienst zit. Bij een binnenkomende opdracht gaat een van de koeriersters aan de slag. In hun Rode Kruis-uniform en -legitimatie als dekmantel, bewegen ze zich ook door de stad in spertijd, lopend of op een fiets met massieve banden. Ze alarmeren, roepen mensen op voor een instructie of actie. Maar ze brengen ook levensmiddelen rond, vervoeren wapens, brieven, bonkaarten, handgranaten, ja zelfs zware kisten met munitie.
Jongere broer Yann weet uit voorzorg niets van dit gevaarlijke koerierswerk van Annick. Ook haar vriend Jack van Besouw die ze in het najaar van 1943 leert kennen, weet weinig of niets. Samen gaan ze vaak naar op om hem te waarschuwen voor een razzia. Die informatie had zij door haar koerierswerk.
Een kogelregen van 15 à 20 schoten
De oorlog nadert zijn einde en de capitulatie van de Duitsers is nabij na de zelfmoord van Hitler op 30 april 1945. Duitsers in Nederland blazen de aftocht, maar sommigen proberen nog stand te houden. Op 4 mei komt er een opdracht tot actie binnen. De sectie moet indien nodig de Duitse Kommandantur in Amsterdam aanvallen, met geweld, als zij zich niet overgeven. De verzetsstrijders moeten zich verzamelen in het Vossius Gymnasium, waar wapens liggen en instructies volgen. De koeriersters moeten de manschappen waarschuwen.
Annick is thuis en viert in het begin van de avond de naderende bevrijding en drapeert de Nederlandse vlag om zich heen. Later, in de spertijd, als iedereen slaapt, gaat ze op een herenfiets, in verpleegstersuniform en met Rode Kruis-legitimatie, de boodschap overbrengen naar vier adressen in Amsterdam-Noord. Dan slaat het noodlot toe. Op het Hekelveld wordt Annick zonder pardon vanuit een overvalwagen van de Grüne Polizei met machinepistolen neergeschoten. Volgens het in 2010 teruggevonden dagboek van ooggetuige Gerardus Jacobus Buijs, die op Hekelveld 3 op 1-hoog woonde, ‘ontwaakt hij uit zijn slaap door 15 á 20 schoten pal voor het huis’. Annick is geraakt door vele kogels in nek en rug en ‘ligt met een gelaat al onder het bloed op ‘t trottoir. ‘Ist er Tod?’ vraagt een van de beambten. Een ander belicht met z’n zaklantaarn het lijk, schopt er even tegenaan en antwoordt: ‘Ja’, dan stappen ze op de auto en rijden weg via Nieuwendijk richting Dam’. Annicks lichaam blijft enige uren liggen voordat ze met paard en wagen naar het Binnengasthuis wordt gebracht.
Het vreselijke nieuws
Zaterdagochtend 5 mei, rond 07.00 uur, krijgt Annicks familie van een politieagent het vreselijke nieuws te horen. Terwijl de capitulatie een feit is en Nederland de bevrijding viert, zijn familie en vrienden in diepe rouw. Enkele dagen later, op 9 mei, wordt Annicks lichaam op een bakfiets thuisgebracht omwikkeld met de Nederlandse driekleur. Op vrijdag 11 mei wordt ze na een plechtige uitvaart, met militaire eer begraven in Amsterdam Buitenveldert.
Ter nagedachtenis van Annick
Annick gaat de boeken in als de laatste koerierster die door toedoen van de Duitsers het leven liet in de Tweede Wereldoorlog. Postuum ontvangt Annick van de Nederlandse Staat op 6 november 1981 het verzetsherdenkingskruis.
Op initiatief van broer Yann en oude oorlogsvrienden van Annick wordt een monument opgericht. Toenmalig burgemeester Ed van Thijn onthult op 4 mei 1985 op het Hekelveld een natuurstenen zuiltje met daarop een bronzen plaquette in bijzijn van Annicks moeder Germaine, broer Yann, zijn familie en een aantal leden van haar voormalige verzetsgroep.
Het monument is geadopteerd door een groep huidige fietskoeriers. Sinds 1999 houden ze jaarlijks een koerierswedstrijd met als finish het monument, waarbij twee minuten stilte wordt gehouden.
Broer Yann vraagt in december 2010 aan zijn dochter, die is vernoemd naar zijn vermoorde zus en dus ook Annick van Hardeveld heet, of zij hem wil helpen om het verhaal van Annick haar leven en dood op papier te zetten. Dit resulteert in een mooi en lezenswaardig boek met de titel: Annick van Hardeveld 1923-1945, een persoonlijke familiegeschiedenis.
(ISBN 978-90-820654-1-1)
