Monument als vervanging voor graf
Geboorte Willem Berghout
Willem Berghout wordt geboren op zondag 16 april 1916 in Ridderkerk. Zijn vader Jan is havenarbeider en werkt, net als zijn dorpsgenoten, op één van de scheepswerven. Moeder heet Elisabeth IJsselstein. Willem groeit op in het dorpje Bolnes, dichtbij Ridderkerk. Hij woont met zijn familie op het dijkje in een arbeiderswoning. Het gezin heeft twaalf kinderen en leeft in armoede. Twee kinderen overlijden al op jonge leeftijd. Zusje Neeltje uit 1917 is maar anderhalf jaar oud geworden. En zijn jongere broer Gerrit overlijdt in 1938 op zeventienjarige leeftijd.
Economische crisis
In de jaren dertig zit Nederland in een diepe economische crisis. Veel mensen zijn werkeloos en arm. Willem, die in 1934 achttien jaar werd, wil heel graag naar Indië. Hij meldt zich daarom aan bij het Koninklijk Nederlands Indisch Leger (KNIL) in Nijmegen om als militair naar Nederlands-Indië te gaan. Zijn ouders zijn hier fel op tegen en willen geen handtekening zetten op het aanmeldingsformulier. Jan en Elisabeth houden echter nogal van een neutje. Willem trakteert zijn ouders op glaasjes jenever en haalt ze zo over om toch hun handtekening te zetten! Na een korte opleiding wordt Willem geschikt geacht voor overzeese dienst. Hij vertrekt als soldaat op 12 december 1934 aan boord van de s.s. Johan de Witt naar Indië.
Vooroorlogse jaren in Indië
In Indië aangekomen wordt hij als fuselier (een met een geweer gewapende soldaat, infanterist) geplaatst in Soerakarta. Deze stad staat ook bekend als Solo. Hier leert hij Meta Leyting kennen. Meta komt uit een belangrijke familie. Haar Indische vader is de bèkèl (soort loco-burgemeester) van Poerworedjo. Haar moeder, Soeti, is een Javaanse. Het verhaal gaat dat ze een prinses uit Djokjakarta is. Willem en Meta trouwen in november 1936. Krap een jaar later wordt in augustus hun zoontje Harry geboren in Solo. Vader Willem maakt kiekjes van de kleine Harry. Trots schrijft hij op de achterkant van zo’n fotootje: ‘Hier heb je mijn oudste zoon, Harry, hij is al groot hè, 1 jaar. Wim’ Ook Harry’s zusje Elly wordt in Solo geboren; in oktober 1938. En op 29 februari 1940 wordt Anneke geboren; zij overlijdt echter al na vier maanden aan dysenterie. Intussen gaat Willem verder met zijn opleiding aan de kaderschool in Malang. Hier wordt hij in 1937 tot korporaal bevorderd en kort daarna in 1938 tot sergeant infanterie bij het 8e bataljon infanterie te Malang. Daarna wordt hij overgeplaatst naar Tjimahi, waar hij wordt ingedeeld bij het 9e bataljon, derde compagnie. Het gezin verhuist naar Bandoeng in West Java, waar ze een gelukkige tijd hebben.
Oorlogsdreiging
In mei 1940 wordt Nederland bezet door Duitsland. In Nederlands-Indië is er dan nog geen oorlog. Wel zijn er in Azië grote spanningen. Japan was sinds 1938 al in oorlog met China en vanaf begin jaren veertig wil Japan ook andere landen in Azië veroveren. Hiervoor heeft het land veel olie nodig. Nederlands-Indië is dan een van de grootste olieproducenten in Azië. Grote oliemaatschappijen pompen olie uit de grond op Java, Sumatra, Nieuw Guinea en Borneo. Tarakan, een eiland voor de kust van Borneo is een belangrijke oliewinplaats. Het heeft 700 olievelden, olieraffinaderijen en een vliegveld. Dit eiland is erg interessant voor de Japanners. In 1941 voeren de regeringen van Japan en Nederlands-Indië onderhandelingen over de levering van olie. Deze onderhandelingen verlopen uitermate stroef. Op 7 december 1941 valt Japan de Amerikaanse basis Pearl Harbor aan en kort daarna verklaart Nederlands-Indië de oorlog aan Japan.
Mobilisatie
Al voor de oorlogsverklaring trof de Nederlands-Indische regering maatregelen om de verdediging rondom de oliewinplaatsen te versterken met militaire troepen. Ook Willem moet met zijn bataljon naar Tarakan. Op 25 september 1941, vertrekt hij vanuit Tjimahi, via Soerabaja naar Tarakan. Zijn gezin verhuist naar Poerworedjo dicht bij de ouders van Meta. Zij mag niet weten waar Willem naar toe is vertrokken; dat is dienstgeheim. Meta is in verwachting van hun vierde kind, Jan. Willem heeft zijn zoontje Jan nooit mogen zien.
Het drama van Tarakan
De Japanse landingen op Tarakan vinden met een grote overmacht plaats op 11 januari 1942. Na een ongelijke en harde strijd geven de KNIL-troepen zich over op 12 januari. Het bericht van deze capitulatie bereikt echter niet de troepen waar Willem toe behoort; de artillerie kustbatterijen bij Peningki en Karoengan. Dit zijn twee plaatsen aan de zuidwestkust van het eiland. Dit kwam onder meer doordat de Japanners de telefoonlijnen hadden doorgesneden. De Japanners geven na de capitulatie toestemming om toch te proberen hen te bereiken. Dit mislukt. De artillerie van de kustbatterijen denkt dat ze nog moet vechten. Als een aantal Japanse mijnenvegers de baai tegenover de stelling invaart, nemen de kustbatterijen de mijnenvegers met succes onder vuur. De commandant van deze vloot was echter wel van tevoren, door de Japanse generaal Sakaguchi, gewaarschuwd dat deze troepen niets weten van de capitulatie. De voorste twee Japanse mijnenvegers worden tot zinken gebracht, de andere schepen trekken zich in allerijl terug.
De artillerie kustbatterijen van het KNIL worden door de Japanse troepen steeds verder ingesloten. Ze besluiten, na vernieling van een deel van het materieel, om zich terug te trekken naar de hoofdmacht. Daar komen ze er pas achter dat de hoofdmacht had gecapituleerd en krijgsgevangen was genomen. De militairen van de kustbatterijen worden ook krijgsgevangen gemaakt en apart gehouden van de andere krijgsgevangenen.
De Japanse commandant van de vloot van mijnenvegers eist de krijgsgevangenen van de kustbatterijen op. Hij is woest over het laten zinken van zijn twee schepen. Er wordt door de Japanse marine op gruwelijke wijze wraak genomen. De 215 weerloze krijgsgevangenen worden aan boord genomen van de Japanse oorlogsschepen en op 19 januari 1942 op gruwelijke wijze vermoord. Dit gebeurt op de plaats waar de Japanse mijnenvegers door de KNIL-batterij tot zinken waren gebracht. De lichamen van de krijgsgevangen slachtoffers worden in zee gegooid en nooit meer teruggevonden; zij kregen een eerloos zeemansgraf.
Het Tarakanmonument
Harry was ruim vier jaar toen zijn vader wegging. Hij heeft nog vage herinneringen: ‘van een vader die trots op hem was’. Het gezin komt in een Japans interneringskamp terecht. Pas in april 1947 kwam het vreselijke bericht, afkomstig van de militair commandant Tarakan, dat zijn vader als represaillemaatregel was ‘afgemaakt’ door de Japanners. ‘Afgemaakt’. Harry is nog steeds boos over dit woord.
In 1950 vertrekt het gezin naar Nederland waar Harry de middelbare school doorloopt en militair wordt. Als hij, net zoals zijn vader, wordt bevorderd tot sergeant, wordt hij nieuwsgierig naar zijn vaders overlijden en doet onderzoek. Hij wil wat doen voor zijn vader en de andere bij Tarakan omgekomen militairen. Met de nodige hulp en inspanningen lukt het uiteindelijk om op 19 januari 2012, zeventig jaar na de moordpartij, op Nationaal Ereveld Loenen, dat beheerd wordt door de Oorlogsgravenstichting, het Tarakanmonument te onthullen. Het zeemansgraf van zijn vader Willem Berghout en 214 andere KNIL-militairen is nu een eervol en tastbaar monument.
