Bijdrage

Zowel Nanno Pul als Haijo Kuilman hebben beide geweigerd om zich te melden voor terugvoering in krijgsgevangenschap na de oproep daartoe in de landelijke kranten. Beiden doken onder, maar werden gevangengenomen. Op 1 oktober 1943 begon hun gevangenschap in Pieterburen. Vandaar uit werden zij overgebracht naar het Wehrmachtslager in Amersfoort. Dit was voor krijgsgevangenen een verzamelkamp, waarin mannen vanuit het hele land verzameld werden om te worden doorgestuurd naar een krijgsgevangenenkamp in Duitsland. De beide mannen vertrokken eind oktober naar het Stalag IV-b Mühlberg ad Elbe, waar ze op 24 oktober aankwamen in een groep van circa 50 andere voormalige onderduikers en opgepakte Nederlanders. Hanno Pul kreeg daar het nummer 98532 en Haijo Kuilman het nummer 98534. In het Stalag IV-b Mühlberg zijn ze slechts enkele dagen gebleven, want op 28 oktober 1943 werden ze afgevoerd naar het Arbeitskommando in Nerchau, dat ressorteerde onder het Stalag IV-g Oschatz (Nationaal Archief collectie 2.13.98 inventarisnummer 20 melding 3968). Het Stalag IV-g Oschatz was alleen een administratief centrum voor de verdeling van post en pakketten. Nanno en Haijo zijn nooit in dat Stalag geweest. In Nerchau werden ze tewerkgesteld bij het herstellen van bombardementschade, in een verffabriek en bij boeren. Ze werden daar behoorlijk gehuisvest en gevoed. Helaas kwam er snel een eind aan het werk in Nerchau en werd de groep op 15 januari 1944 gedwongen overgeplaatst naar het Arbeitskommando van HASAG in Leipzig. Hier werd hij ondergebracht in Lager 10. Dit bedrijf vervaardigde munitie en wapens. Het betrof dus oorlogsindustrie en dit soort werk was voor krijgsgevangen Nederlanders onder de Conventie van Genève niet toegestaan. De aanhoudende protesten van de Nederlanders hadden echter geen enkele uitwerking. De omstandigheden bij HASAG waren buitengewoon slecht. Het recent gepubliceerde boek van Stef Beumkes (2019) "Wij moesten naar Duitsland 1942-1945 HASAG" geeft hierover veel achtergrondinformatie. De fabriek vormde vanwege de oorlogsproductie tevens het doelwit van meerdere bombardementen door de geallieerden.Toen de fabriek in februari 1945 dankzij die bombardementen vrijwel stil kwam te liggen, werden de Nederlandse krijgsgevangenen ingezet bij het ruimen van puin in de binnenstad van Leipzig. Hierbij kwam op 6 april 1945 een groep Nederlandse krijgsgevangenen te werken in de buurt van het Bayerischer Bahnhof. Bij een luchtalarm vluchtte de groep in een schuilkelder op de hoek van Liebigstrasse en Nürnbergerstrasse 55-57. Het gebouw van het Farmakologische Instituut, waar de schuilkelder zich onder bevond werd bij het bombardement getroffen en zakte in elkaar, waardoor de meeste mensen in de kelder om het leven kwamen.De namen van de omgekomen Nederlanders zijn: 1. Dik Bos (kgf. 106312), 2. Johannes George ten Bosch (kgf 271639), 3. Reindert van Dijk (kgf. 98512), 4. Johannes Petrus (Jo) Groen (kgf. 107790), 5. A.J. (Nol) Hagendoorn (kgf. 106084), 6. Klaas Ketting (kgf. 97281), 7. Haijo Kuilman (kgf. 98534), 8. Gerard Meevers Scholte (kgf. 105701), 9. H.A. Minnema (kgf. 271627), 10. Jan Platteel (kgf. 106260), 11. Leo Pleeging (kgf. 98462), 12. Nanno Pul (kgf. 98532). 13. v.d. Broek (onbekend als kgf. en onbekend bij Oorlogsgraven Stichting, dus mogelijk civiele arbeider), 14. v. Heusden (onbekend als kgf. en onbekend bij Oorlogsgraven Stichting, dus mogelijk civiele arbeider), 15. C.Th. de Leur (civiele arbeider en omgekomen aan de Kaiser Maximilianstrasse 29 te leipzig).Ten minste 10 mensen van andere nationaliteiten kwamen hier eveneens om het leven (bron Gedenk- und Totenbuch Leipzig): 1. Eugene Anthimon (civiele arbeider, Fransman, geboren 24-2-1918 te Noe Blanche), 2. Pawel Charikow (dwangarbeider, Rus, geboren 1905), 3. Antoni Kozdrowski (dwangarbeider, Pool, geboren 24-2-1911 te Bargez), 4. Nikolaj Lopuszanski (dwangarbeider, Ukraïner, geboren 2-5-1912 te Browari), 5. Josef Rudzits (civiele arbeider, Rus, geboren 14-2-1902 Letland), 6. Julio Satori of Sartori (civiel arbeider, Italiaan, geboren 5-9-1901 te Roana / Vicenza), 7. Wladyslaw Siwinski (dwangarbeider, Pool, geboren 1901 te Lodz), 8. Marian Sobotkiewicz (dwangarbeidster, Poolse, geboren 15-12-1916 te Korschowa), 9. Onbekende man. 10. Onbekende man.Enkele dagen na het noodlottige voorval werd Leipzig door de Amerikanen bevrijd.Bron: E. van der Most, "Personalkarte III, Nederlandse krijgsgevangenen in Duitsland 1943-1945 en hun Arbeitskommando's", uitgave in eigen beheer, Gouda 2018