Aan na de dood van Cornelis (Kees) Walters aangemaakte documenten is geen gebrek. Ze vertellen over een aangevraagde overlijdensacte, over eigendommen van hem, die terug naar Nederland moesten, over een schadevergoeding van Duitsland aan de nabestaanden. De afwikkeling van zijn overlijden is goed gedocumenteerd. Maar de laatste jaren van Kees’ leven zijn dat nauwelijks. Nadat hij halverwege 1943 door de Arbeitseinsatz in de buurt van het Duitse Hannover te werk was gesteld ontvingen zijn ouders nog maar een enkel eenregelig briefje van hem (gedateerd 21 mei 1944). Wel was er - tot de treinstaking van 1944 - nog enig, zeer beperkt, schriftelijk contact met hem.

Kaartje van Kees

Kees kwam niet terug uit de oorlog. Niet omdat hij de Bevrijding niet haalde – dat deed hij wel – maar omdat hij op 17 mei 1945 van verwaarlozing en uitputting overleed. Kees was pas 21 jaar, geboren op 23 oktober 1923.

Kees Walters kwam uit Hoorn. Hij was visroker bij Verbeek en ook bij Jan van den Berg. Hij kwam uit een gewoon gezin. Uit een streek, waar de Noord-Hollandse nuchterheid je vandaag de dag ook nog tegemoet komt. Na zijn schooltijd was hij als visroker aan de slag gegaan. Gewoon, een jonge jongen met wie weet wat voor dromen.

Toen kwam de oorlog. Nederland kwam onder het gezag van de Nazi’s en hun perverse systeem. Hitler en zijn trawanten wilden over Europa heersen en iedereen, waarvan zij dachten dat die dat kon, moest daaraan meewerken. In de praktijk leidde dat tot een systeem van massale dwangarbeid, dat de Nazi’s met gevoel voor understatement Arbeitseinsatz noemden. Waarbij Nederlanders (in de Nazitheorie een Germaans broedervolk, dus Übermenschen) er nog relatief goed vanaf kwamen. Mensen uit Oost-Europa waren doorgaans van Slavische afkomst en dus Untermenschen. Zij hadden het nog zwaarder. Wat niet wegneemt, dat ook Nederlandse dwangarbeiders in Duitsland honds zijn behandeld. Velen van hen hebben de oorlog niet overleefd. Onder hen Kees Walters.

In het kader van de Arbeitseinsatz bepaalden de Nazi’s, dat alle Nederlandse mannen tussen de 16 en de 40 voor werk in Duitsland konden worden opgeroepen. Om daaraan te ontkomen doken veel jonge mannen onder, maar kennelijk was dat voor Kees Walters geen haalbare kaart.

Hij kwam ook niet in Duitsland terecht omdat hij daarvoor was opgeroepen, maar omdat hij de plaats innam van een collega, die een jong gezin had. Een collega van hem Piet van Dijk, wonend in de Merensstraat, een huisvader met kinderen, zou te werk worden gesteld in Duitsland. Kees, op dat moment een ongehuwde jongeman, nam vrijwillig zijn plaats in, zodat Van Dijk bij zijn gezin kon blijven. Kees was een vrije jongen van 19 jaar. De oorlog zou niet eeuwig duren. Die tijd kwam hij wel door. Wat kon hem gebeuren?

Veel kon hem gebeuren, zo zou blijken. Tot het ergste toe. De summiere informatie, die beschikbaar is, maakt duidelijk dat hij in de buurt van Hannover tewerk is gesteld in een fabriek waar accu’s werden gemaakt. Die waren natuurlijk essentieel voor het Duitse leger en voor de energievoorziening. Dat er dwangarbeiders werkten in een fabriek vol schadelijke chemische stoffen, daar maalde niemand om.

Kees en zijn lotgenoten werden in scholen ondergebracht en die waren natuurlijk nooit ingericht voor de huisvesting van mensen. Overdag waren het dus de giftige dampen van de fabriek die de gezondheid aantastten. Buiten werktijd was er de slechte huisvesting en waren er de schaarse rantsoenen. Als arbeiders recht hadden op een liter melk per dag kregen ze vaak maar de helft. En Kees gaf daar dan nog het nodige van weg, ruimhartig en goedgeefs als hij was. “Hij dacht altijd meer aan anderen, dan aan zichzelf”, schreef zijn nichtje Cora Bouwman tientallen jaren later.

De familieleden van Kees hebben hun zoon/broer nooit meer terug gezien. Zelfs tussentijds verlof heeft er nooit ingezeten. Ruim na de oorlog hoorden ze via een brief van een mededwangarbeider uit Groningen dat hij was overleden. Pas in 1947 hoorden zijn broer Co (vader van Cora Bouwman) en zijn schoonzus Jo van Belkom (getrouwd met Kees’ oudste broer Bertus) toen ze die Groningse collega-dwangarbeider bezochten, wat hun broer/zwager in de laatste oorlogsjaren was overkomen. Dat hij bij de accufabriek tewerk was gesteld en dat hij vlak na de Bevrijding van uitputting was overleden.

Herbegrafenis van Kees in Hoorn

Kees werd in Duitsland begraven en pas in 1951 kon zijn lichaam worden gerepatrieerd en naar Hoorn worden overgebracht Daar werd hij op 28 september 1951 herbegraven op de Algemene Begraafplaats op Het Keern in Hoorn, tegelijk met Dirk Wiggelaar, Jacob Rinses en Jan Ott, elk in een eigen graf. Dat gebeurde met veel ceremonieel. Niet omdat de familie Walters plotseling rijk was geworden, maar omdat mensen in hun omgeving daarbij hielpen. Chris Dapper, werkzaam bij Dapper en Harder, heeft toen in zijn vrije tijd een steen voor Kees gemaakt. De begrafenis werd kosteloos verzorgd door begrafenisondernemer Blauw. Kees’ vader werkte destijds voor Blauw en die beschouwde hem als zijn beste knecht. In 1995 is Kees Walters herbegraven in een oorlogsgraf op het Ereveld in Loenen, graf A-948.

Schoonzus Eva Walters-Constant en broer Jacobus Walters bij graf van Kees, maart 1995

Kees Walters is niet vergeten. “Mijn vader heeft zo lang hij leefde verdriet om hem gehad, ook toen hij al heel oud was”, vertelt Cora Bouwman. “Een zus van Kees was na zijn overlijden zwanger en hun moeder vroeg haar: ‘als je een zoon krijgt, wil je hem dan Kees noemen’. Met mijn eigen gezin zijn we gezamenlijk (ouders, kinderen en kleinkinderen) naar het Ereveld geweest om zijn laatste rustplaats te bekijken. Toen mijn vader in 2016 de leeftijd van 90 jaar bereikte, heb ik een boek gemaakt over mijn ouders en hun kinderen, kleinkinderen en achterkleinkinderen. Daar mocht het verhaal van oom Kees niet in ontbreken. En op een plaquette in Hoorn wordt zijn naam met eer genoemd. Mijn opa Lambertus Walters heeft bij de onthulling ervan in 1953 nog een uitnodiging gekregen.”

Wanneer ben je een held? Veel mensen denken bij het beantwoorden van die vraag eerst en vooral aan wat iemand in de strijd heeft betekend. Maar je kunt ook een held zijn zonder te vechten. Door heldhaftig te zijn en door andermans belang voor eigenbelang te laten gaan. Kees Walters was zo’n held. Hij stierf met ere en daarom is het goed dat hij met eer is begraven. Op het Ereveld.